Zespół sroczy - łaknienie spaczone (dewiacyjne)
Pica, picae - z łaciny czytaj pika, dosłownie: sroka – zaburzenie psychiczne polegające na spożywaniu substancji niejadalnych, nie należących do poduktów spożywczych. Zespół Pica – to jest zespół łaknienia spaczonego. Pomimo że choroba ta nie jest specjalnie znana w społeczeństwie, to opisana została ponad 2000 lat temu, jeszcze przez Hipokratesa, a także w źrodłach indyjskich, peskich i chińskich. Od tamtej pory zaobserwowana została wśród ludzi na całym świecie oraz u wielu gatunków zwierząt. Według badań częstość tego zaburzenia wynosi nawet 4% wśród dorosłych ludzi uczęszczających do poradni odchudzającej, u połowy dzieci i aż u ponad połowy kobiet w ciąży. Dotknięta zaburzeniem sroczym osoba przejawia ogromną chęć spożywania produktów nienadających się do spożycia, wręcz natrętną chęć zjadania na przykład drewna, szkła, mydła, kału, węgla, robaków, owadów, kopców termitów czy surowego ryżu, skrobi etc. Generalnie, pacjenci z zaburzeniami odżywiania, w tym pacjenci z zespołem pica znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka nadużywania i uzależnienia od substancji psychoaktywnych czyli w grupie podatnej na uzależnienia. Pacjenci z zaburzeniami odżywiania mają także zwiększone ryzyko podejmowania prób samobójczych. Zaburzenia odżywiania uznawane są za zaburzenia psychiczne o najwyższej śmiertelności.
 |
| Pica - Typowe przedmioty zjadane przez chorych z zespołem sroczym |
O zespole łaknienia spaczonego lub allotriofagii (dziwactwach żywieniowych) mówi się wtedy, gdy osoba spożywa produkty, których nie można zaliczyć do żywności, jak ziemia, szkło, lód, farby, arszenik, kości, insekty, robaki, ręcznik, pościel, sadza, atrament, tusz, obudowa komputera czy smartfona, baterie etc. Zaburzenie to może prowadzić do szeregu powikłań zagrażających życiu. Będąc dzieckiem, każda osoba uczy się – poprzez wskazówki opiekunów oraz własne doświadczenia – co nadaje się do jedzenia, a co nie. W późniejszym życiu zupełnie naturalnie przychodzi wiedza, czy nowo poznawany produkt może być spożyty bez uszczerbku na zdrowiu. Niektóre osoby jednak niezależnie od wieku i pomimo wcześniej nabytej świadomości, że konkretne przedmioty nie są jadalne, nie mogą się powstrzymać przed włożeniem ich do ust i spożyciem ich. Zespół Pica, zespół spaczonego łaknienia, to celowe spożywanie substancji nie stanowiących produktów żywnościowych, pomimo świadomości że nie są one jadalne. Choroba ta należy do grupy zaburzeń odżywiania i obejmuje spożywanie między innymi ziemi, surowej skrobi, lodu, kamieni, szkła, kwiatków i roślin z doniczek i wielu innych przedmiotów, które mogłyby się wydawać oczywiste, że nie nadają się do zjedzenia.
Nazwa "zaburzenia pica" pochodzi od łacińskiej nazwy sroki, ptaka, który znany jest tego, że kradnie niejadalne przedmioty, a uważany jest za mało wybrednego, wszystkożernego. Zaburzenie srocze zostało po raz pierwszy w Europie opisane przez Hipokratesa, lekarza greckiego z V i IV wieku p.e.ch., jednego z prekursorów współczesnej medycyny. Początkowo było diagnozowane wyłącznie u dzieci. Częstość występowania tego zaburzenia w całej populacji trudno określić. Z badań wynika, że zaburzenie psychiczne pica dotyczy 1,3 procent osób, u których występują zaburzenia odżywiania, u 21,8 procent osób z niepełnosprawnością intelektualną oraz u 48 procent dzieci z autyzmem. Łaknienie spaczone, które polega na odczuwaniu apetytu na przedmioty generalnie nie nadające się do spożycia, takie jak na przykład ziemia, kreda, wata, drut czy węgiel, albo na nieprzetworzone składniki żywności, typu mąka lub surowe ziemniaki. Część z osób dotkniętych zaburzeniem pica ukrywają się i próbują utrzymać je w tajemnicy, inne zaś demonstracyjnie się z nim obnoszą, a nawet usilnie promują (jak picie moczu, szczochopilstwo) lub też traktują to bardzo naturalnie, jak normalne pożywienie.
O zespole pica, określanym również jako zespół łaknienia spaczonego, mówimy w momencie, gdy dana osoba odczuwa wewnętrzny przymus (natręctwo) lub potrzebę spożycia substancji nieżywnościowych. W ramach przykładu można wymienić następujące związki: glinka zielona, czerwona oraz biała, ziemia, piasek, kreda, węgiel, wata, pierze, drewno jak również surowa skrobia. Głód i celowe zjedzenie środków zagrażających życiu w postaci piasku, gliny, ziemi czy kredy jest problemem publicznym, najczęściej spotykanym u dzieci, kobiet w ciąży oraz osób dorosłych. Zespół pica zaliczany jest do grupy schorzeń klasyfikowanych jako zaburzenia odżywiania o podłożu behawioralno-biochemicznym. Trudność diagnozy osób z zespołem pica powiązana jest ze wstydem i zażenowaniem, jakie odczuwa chory oraz z nieco luźnym stosowaniem terminu zespołu zaburzonego łaknienia.
Etiologia zespołu pika do dziś nie została rozwikłana. Postuluje się rolę wielu różnych czynników w powstawaniu tego zaburzenia. Można wśród nich wyróżnić czynniki biochemiczne, psychospołeczne, psychodynamiczne, kulturowe i socjoekonomiczne. Przyczyn piki upatruje się między innymi w deprywacji bądź odwrotnie, nadmiernej stymulacji środowiskowej, ale też niedoborach soli mineralnych, zwłaszcza żelaza czy cynku, ale też wapnia i witamin: tiaminy, niacyny, innych witamin z grupy B czy kwasu askorbinowego. Nie wyklucza się też roli czynników kulturowych. Niektóre prace wspominają o pice sankcjonowanej kulturowo, jednak zarówno międzynarodowa klasyfikacja ICD-10, jak i amerykańska DSM nie pozwalają postawić rozpoznania w takich przypadkach - co oczywiście nie oznacza, że choroby nie ma. Pikę łączy się z niedokrwistością z niedoboru żelaza. Obserwuje się ją wobec tego najczęściej u niedożywionych dzieci bądź kobiet w ciąży, najczęściej zamieszkujących kraje rozwijające się. Pojedynczy przypadek dotyczył pacjentki po operacji bariatrycznej.
Pacjent z zaburzeniami pica, w spolszczeniu pika, spożywa przedmioty niejadalne, choć pica bywa także definiowana jako niezwykły głód na przedmioty zarówno jadalne, jak i niejadalne. Może to być na przykład farba czy też ziemia. Obraz tego zaburzenia nie jest jednorodny. Do piki zalicza się ksylofagię, czyli spożywanie papieru. Pacjenci mogą także zjadać ołówki, korę drzew czy też przedmioty wykonane z drewna. Do najpopularniejszych odmian piki należy także pagofagia, czyli spożywanie lodu. Objawy takie występują często u osób z upośledzeniem umysłowym lub całościowym zaburzeniem rozwoju. Traktuje się ją wtedy jako objaw głównego rozpoznania, chociaż można patrzeć też jak na chorobę współistniejącą. Zjadany może być kał (koprofagia), wypijany mocz. Obserwowano ją także w zespole Kleinego-Levina oraz schizofrenii, gdzie częściej widzimy chociażby łapanie much lub innych insektów i zjadanie ich na surowo. Zaburzenie czy choroba Pica może być samodzielnym rozpoznaniem. Może więc występować u małych dzieci. Często opisuje się tutaj zjadanie farby. Inną grupą, wśród której opisywano picę, są ciężarne kobiety zjadające ziemię. Ponadto o pice mówić można w przypadku dorosłych niewykazujących żadnych innych problemów zdrowia psychicznego, którzy żują końcówki ołówków, zapałki, lód, zjadają paznokcie, włosy, odchody, owady etc.
Powody występowanie zespołu Pica nie są nadal do końca poznane. Wiadomo jest, że zachowania polegające na spożywaniu nietypowych substancji pojawiają się częściej u osób z anemią, niższym stężeniem hemoglobiny, żelaza i cynku oraz niższym hematokrytem. Ponadto osoby chorujące na schizofrenię w różnych postaciach lub zaburzenia obsesyjno-kompulsywne także jedzą nienadające się do spożycia produkty (jako sposób na radzenie sobie z chorobą). Innym istotnym czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo pojawienia się zespołu Pica jest restrykcyjna dieta, z której wynika niedożywienie. Czasem substancje niejadalne dają choremu pewnego rodzaju uczucie pełności w żołądku. Patomechanizm zespołu Pica wiąże się często ze zmniejszoną aktywnością enzymu nazwanego oksydazą cytochromową wydzielanego w błonach śluzowych jamy ustnej. Ponadto, schorzenie związane jest także z niedoborem innych enzymów, w skład których wchodzi żelazo, wydzielanych poprzez centralny układ nerwowy.
Kompulsywne zjadanie rzeczy jest zaburzeniem o podłożu behawioralno-biochemicznym. Może być spowodowane różnymi czynnikami – biochemicznymi, psychospołecznymi, psychodynamicznymi, kulturowymi i socjoekonomicznymi. Naukowcy wymieniają kilka najczęstszych przyczyn występowanie tej choroby, m.in.:
- choroby o podłożu psychicznym;
- niedożywienie, ostra dieta;
- znaczne niedobory substancji odżywczych;
- zaburzenia rozwojowe;
- niedobór żelaza lub cynku, zwłaszcza u kobiet w ciąży;
- w przypadku dzieci takie zachowanie może być reakcją na stres lub lęk.
Zaburzenie pica często występuje u osób z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak: schizofrenia i zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
Międzynarodowa klasyfikacja chorób ICD-10 umieszcza picę w rozdziale V, obejmującym zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania. Dalej czyni rozróżnienie na picę u dzieci i u dorosłych. Pica u dzieci umieszczona została wśród zaburzeń zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie (F90-98). W ich obrębie zalicza ją do innych zaburzeń i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym (F98), wraz z nieorganicznym moczeniem mimowolnym czy zanieczyszczaniem się kałem[6], a także zaburzeniem odżywiania się w niemowlęctwie lub dzieciństwie (z którymi należy picę różnicować). Figuruje pod nazwą pica w niemowlęctwie lub dzieciństwie. Przyporządkowuje jej się kod F98.3 (należy go używać tylko wtedy, gdy omawiane objawy nie wchodzą w skład obrazu klinicznego innego zaburzenia psychicznego, z wyłączeniem upośledzenia umysłowego).
Kryteria ICD-10 pozwalające na postawienie rozpoznania piki są następujące:
A. Utrwalone lub powtarzające się co najmniej dwukrotnie w tygodniu zjadanie substancji niespożywczych (niejadalnych).
B. Czas trwania zaburzenia wynosi co najmniej miesiąc (do niektórych celów badawczych można wybrać minimalny okres trwania obejmujący 3 miesiące).
C. Dziecko nie przejawia żadnych innych zaburzeń psychicznych lub zaburzeń zachowania według ICD-10 (innych niż upośledzenie umysłowe, F70-F79).
D. Wiek kalendarzowy i umysłowy dziecka wynosi co najmniej 2 lata.
E. Zachowanie związane z jedzeniem nie jest częścią praktyki uznanej kulturowo.
U osób dorosłych nie ma oddzielnego kodu oznaczającego picę. Koduje się ją jako inne zaburzenia odżywiania się (F50.8), należące do zaburzeń odżywiania się (F50) i zespołów behawioralnych związanych z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi (F50-F59).
Amerykańska klasyfikacja DSM-5 umieszcza picę wśród zaburzeń jedzenia i odżywiania się. Przewiduje następujące kryteria diagnostyczne:
A. Utrwalone spożywanie niejadalnych substancji przez okres co najmniej 1 miesiąca.
B. Spożywanie niejadalnych substancji jest niewłaściwe dla danego wieku rozwojowego.
C. Opisane zachowanie związane z odżywaniem się nie jest częścią praktyki rozpowszechnionej w danym kręgu kulturowym ani nie ma poparcia społecznego.
D. Jeśli zachowanie związane z odżywianiem się występuje wyłącznie w przebiegu innego zaburzenia psychicznego (np. niepełnosprawności intelektualnej [Zaburzenia rozwoju intelektualnego], zaburzenia należącego do spektrum autyzmu, schizofrenii) lub stanu ogólnomedycznego (w tym ciąży), jest wystarczająco poważne, by stać się przedmiotem zainteresowania klinicznego.
Odpowiedni kod to 305.52. Należy ponadto określić, czy rozpoznane zaburzenie nie jest w remisji.
Pica grozić może powikłaniami, do których zaliczają się zatrucia (w tym metalami ciężkimi, które mogą wchodzić w skład farb), zakażenia pasożytami, niedobory pokarmowe, a nawet śmierć jeśli osoba spożywa trucizny, jak chociażby arszenik lub przedmioty ostre jak szkło czy żyletki. Powikłania spaczonego łaknienia będą zależne od jego rodzaju i tego, co dana osoba najczęściej spożywa. Począwszy od bóli brzucha i niechęci do spożywania tradycyjnych dań, kiedy w żołądku zalegają niejadalne substancje, a skończywszy na zaburzeniach elektrolitowych, zatruciach, anemii i infekcji. Możliwe jest wystąpienie wrzodów żołądka, perforacji (pęknięcia) lub niedrożności (zatkania) przewodu pokarmowego. Te sytuacje zazwyczaj muszą skończyć się nagłą interwencją chirurgiczną. Znane są także przypadki, gdzie spożycie niejadalnych substancji przyczyniło się do poważnych uszkodzeń mechanicznych lub śmierci chorego. Przykładem może być szkło, które zraniło przełyk, czy wieczko z butelki, które zablokowało krtań i doprowadziło do uduszenia się. Często dolegliwości powiązane z wcześniejszym zespołem pica to drażliwość jelit oraz perforacja jelit, a także nieszczelność jelit, aczkolwiek jest to jedna z możliwych przyczyn tych chorób. Dziwne substancje lub małe przedmioty w postaci kredy, węgla, trocin, odświeżacza do powietrza, waty, opiłki żelaza, kawałki szkła lub drutu, kości, mogą doprowadzić do „zatkania” i uszkodzenia pewnego odcinka przewodu pokarmowego. Konsekwencje medyczne mogą być poważne, toteż diagnoza i szybkie wprowadzenie leczenia jest kluczowe dla zachowania zdrowia pacjenta.
W niektórych przypadkach zaburzenie pica może być wywołane przez niedobory występujące w diecie, na przykład brak wapnia, żelaza, cynku czy witamin z grupy B lub witaminy C. Wtedy występuje u niedożywionych dzieci lub kobiet w ciąży, najczęściej w krajach rozwijających się. Zaburzenie to może być także związane z chorobami mózgu. Pojawia się u osób z upośledzeniem umysłowym lub zaburzeniami w rozwoju. Przeważnie jednak związane jest z problemami psychologicznymi i emocjonalnymi oraz towarzyszy niektórym chorobom psychicznym oraz niektórym postaciom chorób psychicznych, takim jak schizofrenia czy zaburzenia ze spektrum autyzmu. Zaburzenie pica może stać się wówczas sposobem na radzenie sobie z chorobą. Samo zaburzenie psychiczne pica jest uznawane za zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (inaczej zwane nerwicą natręctw), ponieważ jedzenie stanowi w tym przypadku zachowanie powtarzalne, natrętne (natręctwa czynnościowe) albo może być częścią innego zaburzenia tego typu, na przykład zespołu Kleinego-Levina, na który składają się napady żarłoczności (hiperfagia) i pobudzenia seksualnego oraz okresy nadmiernej senności. Zespół ten zwykle dotyczy chłopców w wieku dorastania ale także wdowy i wdowców, osoby żyjące samotnie (siglistów). W mitologiach podobne zachowania i dziwactwa związane z odżywaniem, ale także innymi upodobaniami nietypowi zwane bywa trollizmem, co może być archetypowym odniesieniem kojarzonym z takimi zaburzeniami czy dziwactwami.
Częstość występowania piki jako choroby nie została dokładnie zbadana. Wśród małych dzieci objawy takie obserwuje się u ¼-⅓ populacji. Jest najczęstszym zaburzeniem odżywiania u dzieci z zaburzeniami rozwoju. Z kolei wśród czarnoskórych kobiet z niższych warstw społecznych odnotowano je u 40–50% populacji. Natomiast u osób upośledzonych przebywających w instytucjach opiekuńczych występują u 9–25%. Jeśli chodzi o pacjentów z picą, to jedna czwarta do jedna trzecia z nich to małe dzieci, jedna piąta to ciężarne, zaś 10–15% dotyczy osób z trudnościami w nauce.
Pica najczęściej ustępuje samoistnie, bez leczenia, czasem nawraca okresowo, chociażby wraz z nawrotami schizofrenii czy zaburzeń dwubiegunowych. Jeśli jednak tak się nie dzieje, można wdrożyć psychoterapię indywidualną i rodzinną, zwłaszcza behawioralną.
Przebieg zaburzeń pica może być łagodny, zaburzenie może ustąpić bez leczenia, co najczęściej się dzieje. Niekiedy jednak zaburzenie przebiega ciężko, nawet z zagrożeniem życia.
Pica (określana jako cachexia africana lub dirt eating) była w XIX wieku opisywana przez zwolenników naukowego rasizmu w Stanach Zjednoczonych jako jedna z chorób mających podłoże rasowe i charakterystycznych dla „rasy czarnej”. Jej opis znalazł się w pracy doktora Samuela A. Cartwrighta Report on the Diseases and Physical Peculiarities of the Negro Race (1851) obok takich „chorób” jak drapetomania (choroba psychiczna mająca się objawiać skłonnością niewolników do ucieczki). Jako środek leczniczy Cartwright proponował kary cielesne i ciężką pracę. Współczesna medycyna wiąże występowanie piki wśród czarnych niewolników z niedoborami w diecie i nie potwierdza większej częstości tej choroby wśród Afroamerykanów, chociaż z powodów politycznych temat może być po prostu niedoszacowany, nie zbadany należycie w skali populacji.
Najczęstsze formy choroby pica:
Zgodnie z kryteriami zaburzeń psychicznych DSM-5 zespół pica może zostać zdiagnozowany, kiedy spożywanie niejadalnych substancji trwa minimum miesiąc, jest niewłaściwe dla danego wieku rozwojowego oraz nie jest częścią praktyki rozpowszechnionej wśród społeczeństwa. Najczęściej pojawiającymi się formami łaknienia spaczonego (Pica) są:
- geofagia – spożywanie brudu lub ziemi,
- amylofagia – spożywanie surowej skrobi,
- ryzofagia –spożywanie surowego ryżu,
- trichofagia – spożywanie włosów lub wełny,
- ksylofagia – spożywanie drewna i powstałego z niego papieru,
- pagofagia – spożywanie lodu,
- koniofagia – spożywanie kurzu.
Istnieje wiele rozmaitych "fagii" w formie spaczonego łaknienia:
- aerofagia - połykanie powietrza;
- akufagia - ostre przedmioty są zjadane;
- amylofagia - zjadanie skrobi bez jej przetwarzania;
- antropofagia - termin, który odnosi się do osoby, która spożywa mięso innego człowieka, innymi słowy, do zjawiska kanibala i kanibalizmu, zwykle osobno rozpatrywanego.
- autokanibalizm - zjadanie własnych części ciała;
- emitofagia, emetofagia - zjadanie wymiocin;
- geofagia, geophagia - zjadanie ziemi, brudu, gliny, piasku, kopców termitów etc;
- geomelofagia - zjadanie surowych ziemniaków;
- hiperfagia, polifagia - napady żarłoczności, nadmierne zwiększenie łaknienia, nadapetyt;
- hematofagia, wampiryzm - wypijanie krwi zwierzęcej lub ludzkiej;
- hialofagia - zjadanie szkła;
- kautopireiofagia - zjadanie wypalonych zapałek;
- koniofagia - zjadanie kurzu;
- koprofagia - zjadanie kału, swojego lub cudzego;
- ksylofagia - jedzenie drewna, trocin lub papieru, zjadanie gazet;
- litofagia - zjadanie kamieni;
- metalofagia - zjadanie przedmiotów metalowych, rud metali;
- monofagia - karmienie organizmu jednym rodzajem źródła pożywienia, gdzie na przykład niektóre owady żywią się tylko określoną rośliną, u ludzi zwykle monodieta;
- mukofagia - jedzenie wydzielin z nosa, baboków;
- nekrofagia - zjadanie padliny, ciał martwych osobników, trupożerstwo;
- oligofagia - żywiąc się niewielką liczbą określonych źródeł pożywienia, uboga dieta;
- omofagia - jedzenie surowego mięsa, żarcie mięcha na surowo;
- osteofagia - zjadanie kości, częste u zwierząt roślinożernych;
- pagofagia - jedzenie lodu;
- placentofagia - zjadanie łożyska po porodzie;
- plumpofagia - zjadanie ołowiu;
- ryzofagia - zjadanie surowego ryżu;
- spermofagia - pożeranie nasienia męskiego, zjadanie spermy, potocznie: połyk;
- trichofagia - zjadanie włosów lub wełny lub innych włókien;
- urofagia - wypijanie moczu, szczochopilstwo;
- zoofagia - jedzenie mięsa zwierząt, mięsożerność;
- afagia - utrata zdolności połykania, zwykle związana z chorobą. Może to również oznaczać odmowę połykania lub niemożność jedzenia.
- allotriofagia - zaburzenie, które obejmuje przymus spożywania substancji niespożywczych; dziwactwa żywieniowe; tendencja ta, znana również jako pica, jest czasami związana z ciążą, autyzmem, upośledzeniem umysłowym, chorobami psychicznymi i pewnymi ceremoniami religijnymi.
- disfagia - trudności w połykaniu, zwykle związane z chorobą, co może to być spowodowane skurczami lub przeszkodami;
Rodzaje zespołu pica
Rodzaj schorzenia zależny jest bezpośrednio od przyczyny, na podstawie której zespół Pica został u chorego zdiagnozowany. Uogólniając, można wyróżnić cztery podstawowe sytuacje.
1. Osoba psychicznie chora może czuć potrzebę spożycia substancji nieżywnościowej, co związane jest z niecodziennym postrzeganiem świata i otoczenia. W tej sytuacji osoba nie zdaje sobie najczęściej sprawy ze szkodliwości danego produktu dla zdrowia. W przypadku zaburzeń paranoicznych, w tym zespołu urojeniowego i pieniactwa, może być także święcie przekonana, że dany produkt jest środkiem spożywczym lub nawet lekarstwem albo jakimś niezwykłym pokarmem.
2. Drugą sytuacją jest skupienie przez daną osobę uwagi na akcie spożycia danej substancji, co również związane jest z zaburzeniem w postrzeganiu rzeczywistości lub występuje u dzieci. Dobrze zobrazuje ten przykład spożywanie przez chorego skórek z pomarańczy, fusów z kawy, gotowanego tytoniu, trocin czy bardziej groźnych dla zdrowia substancji nie żywnościowych takich jak odświeżacz do powietrza.
3. Geofagia, czyli spożywanie brudu i gliny najczęściej występuje u mieszkańców wsi u ludów pierwotnych. Osoby spożywają glinę lub ziemię, gdyż uważają ją za surowiec wartościowy pod względem zawartości składników odżywczych.
4. Amylofagia, czyli spożywanie surowej skrobi. W 2009 roku Christopher D. Golden’a i współpracownicy, przeprowadzili badania naukowe z udziałem Mieszkańców Madagaskaru, gdzie mieszkańcy nie poddają obróbce termicznej manioku. Spożycie surowej skrobi jest tam zjawiskiem powszechnym.
Zaburzenia popędu do odżywiania
Popęd do odżywiania może doznać różnyc chorobliwych przemian. Przy jego wzożeniu (polyphagia psychogenes) chorzy odznaczają się niezwykłą żarłocznością. Mimo, że bardzo dużo jedzą, wciąż skarżą się na dotkliwy głód, są przy tym bardzo niewybredni. Ma się tutaj oczywiście na myśli wzmożone łaknienie wywołane nie warunkami hormonalnymi, jak w cukrzycy, lecz spowodowane zaburzeniami psychicznymi w rodzaju schizofrenii, oligofrenii, niektórych zespołów organicznych. Żarłoczność ta może posunąć się tak daleko, że chorzy połykają pokarmy w wielkich ilościach nie przeżute, byle tylko jak najwiecej zjeść. Zdarza się przy tym niekiedy udławienia. Obżarstwo bywa też czasem cechą psychopatyczną.
Daleko częstszym i groźniejszym objawem jest osłabienie lub zanik tego popędu (abrosia). Niektórzy wierzą w istnienie osobnej jednostki nozograficznej, tzzw. anorexia mentalis essentialis, która polega na samoistnym zaniku łaknienia. Nie chodzi tu o charłactwo pochodzenia przysadkowego, zespół Glińskiego-Simmondsa, co najwyżej niektórzy autorzy szukają przyczyny w międzymózgowiu w znaczeniu diencefalozy. Są jednak przypadki, które ze stanowiska wewnątrzwydzielniczego nie przedstawiają zaburzeń, a jednak chory odżywia się coraz słabiej, chudnie, a na wszelkie perswazje ma jedyną odpowiedź, że nie ma łaknienia. Przypadki takie spotyka się szczególnie często w wieku pokwitania. Czasem chodzi tu o brak łaknienia spowodowany stanami podgorączkowymi. Jeżeli wyłączymy wszelkie uchwytne przyczyny i ograniczymy się do rozważań nad "esencjalnym" zanikiem łaknienia, to raczej podnieść trzeba, że dokładne badanie psychiatryczne często wykrywa schizofrenię prostą, czasem z przewlekłymi cechami katatonicznymi. Belloni (1958) widzi w przypadkach tych, podobnie jak i w przypadkach toksykomanii, psychopatyczną skłonność do uśmierzania niezwykłych potrzeb czuciowo-ustrojowych, przy czym autor ten zalicza te przypadki do psychoz, którym nadano nazwę "cenestophrenies". Meyer (1961) widzi w jednostce tej zespół występujący pod trojaką postacią: jako wychudzenie pokwitaniowe, jako anorexia chronica i jako odczyn nerwicowy. Spośród 20 chorych pierwszej najliczniejszej grupy w 3 przypadkach chodziło o schizofrenię, w przeważającej większości przypadków autor stwierdzał cechy osobowości anankastycznej; z katamnez wynikało, że z grupy tej 3 chorych zmarło, a 7 wyleczyło się.
Zaburzenia popędu do odżywiania lżejszego stopnia moga się wyrażać tylko tym, że zachodzi brak apetytu psychogenny, polegający na ograniczaniu przyjmowania pokarmów ogólnym albo wybiórczym. W tym ostatnim wypadku chorzy nie jadają określonych pokarmów. W zaburzeniach psychonerwicowych tego typu chodzi tu przeważnie o przesadne stosowanie przepisów dietetycznych zaleconych przez lekarzy lub przez broszurki popularne treści lekarskiej, albo też wpojonych chorym przez znachorów i sekciarzy. Odmawianie przyjmowania dostatecznej ilości pokarmów może być wynikiem świadomego głodzenia się albo chorobliwego wstrętu do jedzenia, lub też zaniku łaknienia. W przypadkach schizofrenii trudno czasem rozstrzygnąć, czy chory przy utrzymanym łaknieniu nie jada pod wpływem urojeń, czy też nie jada, gdyż stracił sam popęd jako taki. Zazwyczaj dwie te możliwości nie wykluczają się wzajemnie. Chorzy depresyjni wstrzymują się od jedzenia czując się niegodnymi. Czasem bywa to sposób pośredniego samobójstwa. Chorzy wyjaśniają niekiedy swoją głodówkę wyraźną treścią omamów słuchowych, które udzielają im kategorycznych zakazów jedzenia i picia. Odmawianie przyjmowania pokarmów w schizofrenii rzadko bywa objawem odosobnionym, zwykle idzie bowiem w parze z zanikiem całego życiowego popędowego, a także z obniżeniem napięcia całej uczuciowości oraz zjawiskami zahamowania i otamowania. W tych przypadkach stwierdza się zaburzenia wegetatywne wielokierunkowe, dowodzące w ogóle obniżenia żywotności ustroju. Nawet przy wydajnym karmieniu sztucznym nie udaje się niekiedy opanować ustawicznego spadku wagi chorego. Przed wprowadzeniem leczenia wstrząsowego nie należyły bynajmniej do rzadkości przypadki zejścia śmiertelnego z takich przyczyn.
Popęd do odżywiania może też ulec zboczeniu (parorexia). W ciąży, a także niekiedy u dziewcząt w okresie pokwitania spotykamy takie jakościowe zmiany apetytu (picae), np. ochotę na ostre, kwaśne pokarmy, cierpkie owoce itd. Czasem zboczenia te dotyczą substancji niejadalnych, np. kredy, atramentu, tynku. W psychozach zboczenia te dochodzą do potwornych rozmiarów przy zaniku uczucia obrzydzenia. Chorzy pożerają wszelkie obrzydliwości, zjadają stolec własny i cudzy (koprophagia), wypijają mocz (urophagia), wychylają zawartość spluwaczek, piją z muszli ustępowej, połykają robactwo itd. Nie tylko chorzy umysłowo, ale i niektórzy psychopaci pożerają niekiedy przedmioty niestrawne lub wręcz niebezpieczne. Z ich żołądków operacyjnie lub po sekcji wydobywano zwoje drutów, gwoździ, przedmiotów metalowych, włosów, kamieni, także noże, widelce, szpilki, szkło. Przedmioty te chorzy połykają niekoniecznie w celach samobójczych, ale czasem dla zaspokojenia jakiegoś niepojętego łakomstwa, gdyż czynią to wśród wyraźnych oznak przyjemności.
 |
| Ksylofagia - zjadanie drewna, obgryzanie patyków |
Leczenie pacjenta z choroby Pica
Pierwszym krokiem leczenia pacjenta z zespołu pica będzie leczenie powikłań, które pojawiły się po spożyciu substancji niejadalnych, niebędących żywnością. Następnie powinna nastąpić szeroka ocena psychologiczna oraz psychiatryczna, czy u chorego nie występują zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, schizofrenia lub inne zaburzenia psychiczne, które mogłyby wpływać na pojawienie się spaczonego łaknienia. Gdy zostanie stwierdzona jakaś nieprawidłowość, koniecznie muszą zostać włączone terapia oraz leki. Równocześnie powinno się sprawdzić, czy u chorego nie występują niedobory żywieniowe (szczególnie składniki mineralne, których niedobór często jest powiązany z występowaniem zespołu Pica) i uzupełnić ewentualne braki odpowiednią dietą lub medycznymi suplementami.
Absolutną koniecznością jest generalne zaniechanie restrykcyjnych diet niskokalorycznych oraz sprawdzenie wartości energetycznej spożywanej diety i odniesienie jej do indywidualnego zapotrzebowania kalorycznego. W przypadku, kiedy nie można powstrzymać się od spożywania niejadalnych substancji, z pewnością ostatnią rzeczą, którą powinno się robić, to wprowadzać lub utrzymywać deficyt energetyczny. U kobiet w ciąży, u których pojawia się spaczone łaknienie, powinno się ocenić zarówno kaloryczność spożywanej diety, jak i jej wartość wynikającą z zawartości minerałów i witamin. Szacuje się, że około 30% dzieci przechodzi przez objawy spaczonego łaknienia, polegającego na braniu do ust i próbach połknięcia nieomal wszystkiego (w eoteryzmie to dusze niemowlęce zwane także człekozwierzęcymi lub centaurycznymi.
Ponieważ zaburzenie odżywiania, w tym zaburzenie pica, są w większości przypadków problemem wtórnym, pomoc osobom cierpiącym na takie zaburzenie psychiczne polega na zdiagnozowaniu podstawowego problemu, będącego jego przyczyną i na próbie jego rozwiązania, co nie zawsze jest łatwe. Trzeba wówczas wykonać ocenę psychologiczną, aby stwierdzić, czy u pacjenta występują zaburzenia psychiczne lub inne problemy emocjonalne. Osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania to często perfekcjoniści, ze skłonnością do rywalizacji, z niską samooceną. Mogą to być osoby mające osobowość z cechami lękowymi. Także perfekcjonizm matek czy problemy występujące w rodzinie mogą powodować wystąpienie zaburzeń odżywiania u dzieci, także zaburzenia pica. W takich przypadkach pomocna jest psychoterapia, która może być także wspomagana odpowiednią terapią farmakologiczną.
Jeśli zaburzenie odżywiania towarzyszy chorobie psychicznej, jego leczenie polega na stabilizowaniu stanu chorego, wdrożeniu odpowiedniej terapii, która zniweluje objawy choroby i pozwoli odpowiednio je kontrolować oraz ingerować w sytuacji, gdyby się nasilały. Tutaj także pomocna bywa psychoterapia oraz leczenie farmakologiczne. Jeżeli zaburzenie pica wynika z braku składników pokarmowych, ważne jest uzupełnienie ich niedoboru za pomocą odpowiedniej diety. Jeżeli pica towarzyszy restrykcyjnej diecie, na przykład odchudzającej, trzeba wprowadzić taki sposób odżywiania, aby zaspokoił wszystkie potrzeby organizmu, a jednocześnie dawał efekt w postaci rozsądnego spadku wagi. Przy leczeniu tego zaburzenia konieczna jest współpraca różnych specjalistów - lekarza rodzinnego, psychiatry, chirurga czy gastroenterologa. Związane jest to z faktem, że pica może wynikać z chorób internistycznych lub psychicznych, a jednocześnie może powodować powikłania wymagające interwencji na przykład chirurga czy gastroenterologa.
Diagnozy sroczego syndromu pica dokonuje lekarz ogólny, psychiatra, pediatra, psycholog, psychoterapeuta. Ekstremalne formy zespołu łaknienia spaczonego traktuje się jako dolegliwość medyczną, która wymaga odpowiedniego leczenia. Może także skutkować niebezpiecznymi konsekwencjami somatycznymi, takimi jak: wrzody żołądka, perforacje lub niedrożność przewodu pokarmowego, infekcje, anemia, zaburzenia elektrolitowe, a nawet zatrucia. Współpraca pomiędzy specjalistami (psychiatrami, lekarzami rodzinnymi, chirurgami, gastroenterologami) jest niezbędna, ponieważ pica może wynikać z poddających się leczeniu chorób internistycznych, a także mieć powikłania somatyczne, wymagające nagłej interwencji. Jeśli chodzi o najmłodszych, to diagnozie poddaje się dzieci powyżej drugiego roku życia, bowiem mniejsze dziecko nie potrafi oddzielić produktów jadalnych od niejadalnych. Lekarz diagnozujący nie może także pominąć tutaj aspektu kulturowego, bowiem to, co jadalne w jednej kulturze, nie jest zwyczajowo jadalne w drugiej, jednak współczesny świat jest coraz bardziej skomunikowany i coraz łatwiej o przenoszenie wzorców kulturowych, także kulinarnych, włącznie z tymi spaczonymi. Lekarze są zgodni co do tego, że zespół Pica odzwierciedla problemy społeczne i rodzinne, co można zaobserwować zwłaszcza u dzieci, które w ten sposób odreagowują różne stresujące sytuacje.
Z metod komplementarnych opartych na tradycyjnej medycynie naturalnej można wspomnieć działania terapeutyczne oparte na hipnozie lub sugestopedii, relaksacji i afirmacji, perswazji wglądowej, jogicznej pratjaharze (oczyszczaniu zmysłów), spożywaniu ziół regulujących apetyt dobieranych zwykle w sposób indywidualny zależnie od stanu zdrowia pacjenta, podawaniu leków homeopatycznych przez dłuższy czas etc.
 |
| Sroka - Pica Pica |
Sroka w kulturze
Sroka, oprócz upodobań do rzeczy błyszczących, znana jest z tego, że jest pierwszym gatunkiem spoza gromady ssaków, który zdał test lustra w badaniach poziomu samoświadomości. Srokę kojarzono z gadatliwością, plotkarstwem, a przez wrodzoną ciekawość i zbieranie błyszczących przedmiotów (albo innych, które się wyróżniają) uważano ją za złodziejkę. W dodatku wiosną wypatruje jaj innych ptaków, które są jej przysmakiem. Zła opinia ludzi zostawiła swoje odbicie w nieprzychylnych powiedzeniach: „Gapić się jak sroka w kość (gnat)” albo „Wypaść sroce spod ogona”. Na zachodzie Europy srokę uważano za zły omen, zwiastun nieszczęścia, szczególnie gdy napotka się ją samą. W Wielkiej Brytanii sroka należała do ptaków objętych kultem i uważanych za prorocze. W Irlandii wierzono, że pukanie sroki w okno ostrzega przed zbliżającą się śmiercią. W Szkocji zabicie sroki oznaczało rychły koniec życia dla sprawcy. Na niektórych obszarach Wielkiej Brytanii krążył do XVIII wieku pogląd, że sroka przemienia się w mężczyznę. We Francji i Niemczech uważano, że ostrzega ona swych ludzkich współtowarzyszy o obecności w pobliżu lisów, wilków albo uzbrojonych złoczyńców. Na świecie są jednak kraje, gdzie sroka wzbudza dobre skojarzenia. W Chinach uważana jest za symbol pomyślności małżeńskiej i radości. Jej wizerunkiem przyozdabia się tam lustra. Wynika to z przekonania, że podczas rozstania małżonków powinni oni rozbić lustro i każde z nich winno zabrać swoją połówkę – w przypadku zdrady jedna z nich ma zamieniać się w srokę i oznajmiać to drugiemu partnerowi. W Bengalu i innych stanach Indii dotychczas panuje zakaz zabijania sroki. Sroka jest wszystkożerna, ale przeważa pożywienie pochodzenia zwierzęcego. Skład pożywienia sroki bardzo urozmaicony: od owadów i larw owadów (szczególnie lubi chrząszcze), pająków, robaków, dżdżownic, jaszczurek, żab i innych płazów, ślimaków i myszy oraz szczurów, po ziarno zbóż, nasiona chwastów, różne jagody i owoce, jaja i pisklęta ptaków (plądruje gniazda innych ptaków śpiewających i łownych), a nawet i małe kurczaki. Sroka żeruje przeważnie na ziemi w poszukiwaniu bezkręgowców. Chętnie zjada padlinę albo odpadki organiczne i znajdowane w kontenerach na śmieci. Tak jak u innych krukowatych skład diety uzależniony jest od pory roku i miejscowych zasobów.
Literatura
Advani S., Kochhar G., Chachra S. i wsp.: Eating everything except food (PICA): a rare case report and review. J Int Prec Community Dent, 2014, 4, 1-4
American Psychiatric Association: Kryteria Diagnostyczne z DSM-5. Desk Reference. Wrocław: Edra. Urban & Partner, 2015, s. 165.
Bilikiewicz T., Psychiatria Kliniczna, PZWL, wydanie III, 1966.
„Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition.”; Chapter 148 Pica; Bruce E. Johnson.
Jabłońska E., Błądkowska K., Bronkowska M.: Zaburzenia odżywiania jako problem zdrowotny i psychospołeczny, Kosmos. Problemy nauk biologicznych. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, nr 1/2019
Jacek Bomba, Irena Namysłowska, Maria Orwid: Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie. W: Janusz Rybakowski, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka: Psychiatria. Wrocław: Elsevier, 2012, s. 628-629.
Jagielska G.: One są wśród nas. Dziecko z zaburzeniami odżywiania w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.
Kushner RF, Gleason B, Shanta-Retelny V.. Reemergence of pica following gastric bypass surgery for obesity: a new presentation of an old problem. „J Am Diet Assoc”. 104 (9), s. 1393-7, 2004
Mahesh Gowda, Bhavin M. Patel, S. Preeti & M. Chandrasekar. An unusual case of xylophagia (paper-eating). „Ind Psychiatry J”. 23 (1), s. 65–67, 2014
Harriet A. Washington, Medical Apartheid [epub], New York: Anchor Books, 2006, 7%.
Michalska A., Szejko N., Jakubczyk A. at al., Niespedyficzne zaburzenia odżywiania się - subiektywny przegląd, Psychiatria Polska 2016; 50(3); 497-507
Miller J.L.: Iron Deficiency Anemia: A Common and Curable Disease, Cold Spring Harb Perspect Med., 2013, 3, 1-13
„Pica and Amylophagy Are Common among Malagasy Men, Women and Children”; Christopher D. Golden , B. J. Rodolph, Rasolofoniaina, Rakoto Benjamin, Sera L. Young; October 17, 2012
„Psychiatria”, red. naukowa M. Jarema, J. Rabe-Jabłońska, wyd. PZWL, Warszawa 2011
„Psychiatria. Podręcznik dla studentów”, B. K. Puri, I. H. Treasaden, red. wyd. I polskiego J. Rybakowski, F. Rybakowski, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2014
Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka: Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Kraków, Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, 1998.
Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka: Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Kraków, Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, 2000.
Vijayendranath Nayak S., Kini R., Shetty U. i wsp.: Pica – an eating disorder: a report and review. Arch Med Health Sci, 2017, 5, 82-84
Walker H.K., Hall W.D., Hurst J.W.: Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations, Boston Butterworths, 1990
Yadav D. Chandra J.: Iron Deficiency: Beyond Anemia, Indian J Pediatr, 2011, 78, 65-72
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz