Jabłka - cudowny lek przyrody

Jabłko nazywane jest królem owoców – głównie za sprawą swoich właściwości – wysokiej zawartości witamin oraz składników mineralnych. Także ze względu na wszechstronne zastosowanie jabłka są cenionym owocem w kuchni, w domu i w ogrodzie. Anglicy mawiają: zjedz jedno jabłko dziennie, a lekarz nie będzie ci wcale potrzebny. Nasi dietetycy zalecają zjedzenie przynajmniej dwóch jabłek w ciągu dnia – rano dla urody, a wieczorem dla dobrego zdrowia. Jabłka – przeciwdziałają nowotworom, obniżają poziom cholesterolu, regulują ciśnienie, stabilizują poziom cukru we krwi, są dobre dla serca i naszej sylwetki. Światowej sławy naukowcy przekonują, że osoby, które regularnie spożywają jabłka rzadziej odwiedzają lekarza niż osoby, które unikają tych owoców. Nic w tym dziwnego ponieważ jabłka to skarbnica witamin i minerałów. 

Jabłka - zdrowie i uzdrawianie

W starożytności jabłko było symbolem szczęścia, zwłaszcza w życiu seksualnym, a także miłości, płodności, małżeństwa, wiosny, urodzaju, długowieczności i nieśmiertelności. Znajduje to odzwierciedlenie w mitologiach europejskich, np. jabłko niezgody, podarowane przez Parysa najpiękniejszej z bogiń, złote jabłka Iduny, spożywane przez bogów w Asgardzie i zapewniające im nieśmiertelność, czy też Avalon ("Wyspa Jabłek") - celtycki raj i kraina wiecznej wiosny. W chrześcijaństwie jabłko stało się symbolem pokusy i pożądania seksualnego - według średniowiecznych artystów jabłko było owocem zerwanym przez Ewę z drzewa poznania dobra i zła, choć Pismo Święte faktycznie nie zawiera nazwy owocu. Jabłko jest tradycyjnym atrybutem władzy królewskiej - złote jabłko z krzyżem symbolizuje sferę kosmiczną, świat i kulę ziemską. Używane jest przy koronacjach obok berła i korony. Jabłko było zawsze symbolem miłości i płodności. Tu i ówdzie do dziś zachował się zwyczaj obdarowywania się przez zakochanych tym owocem. Złote jabłko zaś oznaczało (i nadal oznacza) dobry interes czyli coś na czym można dobrze zarobić. Wyraz "jabłko" używa się w wielu przysłowiach i powiedzeniach, np. "amator kwaśnych jabłek" lub "stłuc na kwaśne jabłko", "jabłko padające niedaleko od jabłoni". 

Słowo "jabłko" w językach słowiańskich jest wspólne z innymi językami indoeuropejskimi używającymi pierwowzoru IE *haébl̥, haebōl lub PIE *abh, mającego znaczyć "wilgotny, soczysty" (sanskryt "jambu", litewski "óbuolỹs", pruski "woble" niemiecki "Apfel", angielski "apple", celtyckie "avhal, abhal, ull" itd). W języku greckim jabłko nazywa się "melon" (owoc) z czego powstała łacińska nazwa jabłka "malum, malus". Łacińskie słowo pomum (owoc) dało francuską nazwę jabłka "pomme". W renesansowej Europie po rozwoju komunikacji nazwano jabłkami także inne owoce egzotyczne, przybyłe z nowych stron – pomo d'oro czyli złote jabłko to pomidor po włosku, francuskie jabłko ziemne (pomme de terre) to nazwa ziemniaków, a w niemieckim jabłko chińskie (Apfelsine) oznacza pomarańczę. 

Udomowione jabłonie dające wartościowe i smaczne owoce rozprzestrzeniły się z Azji środkowej wraz z rozprzestrzenianiem Arjów (Aryan) przez Azję Mniejszą na resztę Europy, po części wraz z mitologią na temat jabłoni oraz jabłek. Złote jabłka były symbolem nieśmiertelności i najwyższego bogactwa, ale też wiecznego życia w zaświatach czyli pozagrobowego. Jabłka mogły więc jednocześnie przypominać o śmierci i o życiu. Znajduje to odzwierciedlenie w mitologiach, kiedy jabłoń jest cudownym drzewem, rosnącym w zaświatach, gdzie aby się dostać jako człowiek trzeba umrzeć – np. na indyjskiej górze Meru, na której mieszkają bogowie, rośnie też gigantyczna, różana jabłoń (Jambu), a obok góry leży Wyspa Różanej Jabłoni, Jambudvipa (Dźambudwipa). Pierwszą jabłoń miała stworzyć bogini ziemi Gaja, jabłoń ta dawała złote owoce nieśmiertelności i rosła w ogrodzie strzeżonym przez 3 Hesperydy i stugłowego smoka Ladona. Przy ślubie Hery z Zeusem Gaja darowała Herze jabłka z tej jabłoni. Jedna z 12 prac Heraklesa to zdobycie złotych jabłek z ogrodu Hesperyd. Eris używa złotego jabłka Hesperyd jako jabłka niezgody, pisząc na nim "Dla najpiękniejszej" jako symbol najwyższej nagrody dla bogiń olimpijskich. Niedościgniona Atalanta ulega podstępowi Afrodyty, która daje złote jabłka zakochanemu młodzieńcowi – kiedy rzucił złote jabłka na trasę biegu, Atalanta zwalniała aby zebrać jabłka, przez co młodzieniec wygrał bieg i Atalanta poślubiła go zamiast go zabić. Jeden z przydomków Demeter, bogini urodzaju, to Malophoros, Dawczyni Jabłek. Jabłka były również symbolem Hery, bogini małżeństw, i symbolem Afrodyty, bogini miłości. Czerwone jabłka w kulturze rzymskiej były przede wszystkim symbolem Wenus, bogini miłości i pożądania. Cudowna jabłoń lecząca wszelkie dolegliwości jest obecna w mitologii osetyjskiej, rośnie w sadzie Nartów strzeżona przez braci Ashara i Ashartaga i całkiem możliwe, że w legendzie jest sporo racji, gdyż poznajemy coraz więcej leczniczych właściwości jabłek i jabłoni. 

Jabłka - odmiany i zastosowanie

Znanych jest ponad 10 tysięcy odmian jabłek. Różnią się one nie tylko wielkością, kształtem, kolorem, ale także smakiem, aromatem i zastosowaniem w kuchni. Twarde, soczyste, słodkie - nazywane deserowymi (lobo, delikates, spartan, jonagold, koksa pomarańczowa, ligol, rubin, gala, golden delicious, idared, mekintosz) jada się głównie na surowo. Rozgotowują się powoli, dlatego można dodawać je do takich potraw, w których powinny pozostać w postaci twardych kawałków, np. do gotowanej kapusty. Do pieczenia, gotowania i na przetwory najlepiej nadają się jabłka kwaśne (antonówka, reneta), gdyż szybko się rozgotowują. Można też dodawać je do potraw, które wymagają zakwaszenia. Zastąpią ocet np. w barszczu czy kapuśniaku, podniosą smak jarzyny z buraków. Największe zastosowanie mają jabłka o pośrednich właściwościach, tzw. stołowe (beforest, landsberska, linda, red wealthy, bankroft, boiken, cortland, jonathan). Jadamy je na surowo, dodajemy do potraw i przetwarzamy. Jabłoń pod względem obszaru terenów uprawnych i wielkości plonów zajmuje zdecydowanie pierwsze miejsce. Na świecie sady jabłoniowe zajmują aż ponad 3 mln hektarów. W Europie drzewo upowszechniło się bardzo szeroko dopiero w XVII wieku. Od tego czasu wyhodowano ponad 10 tysięcy odmian, z których do dzisiaj przetrwało kilkaset. W sadach intensywnych uprawia się zaś zaledwie ponad 20, z reguły najbardziej plennych. 

Wszystkie znane dziś odmiany jabłek powstały z krzyżówek dzikich  jabłoni z Azji Środkowej. Szlachetnych odmian   jest obecnie 10 tysięcy. Na świecie są drugim, po winogronach, najczęściej uprawianym gatunkiem owoców. Rosną niemal wszędzie, choć najsmaczniejsze pochodzą  z umiarkowanej strefy klimatycznej. W Polsce rośnie około 40 milionów drzewek jabłoni, dostarczających około 3 milionów ton owoców, obfitujących w witaminy, cukier, substancje aromatyczne i sole mineralne. Od 2014 roku jednak nastąpiła pewna redukcja sadów jabłoniowych z powodów złej polityki gospodarczej państwa i utraty części tradycyjnych rynków zbytu. Największym producentem jabłek na świecie są Chiny, Chińska Republika Ludowa, która dostarcza około połowy z 60 milionów ton światowej produkcji. 

Jabłka - właściwości zdrowotne

Spośród wszystkich witamin obecnych w jabłkach, najważniejsza jest witamina C, która wzmacnia układ odpornościowy. Najbogatsze w tę witaminę są owoce dojrzałe, rosnące po nasłonecznionej stronie drzewa. Im kwaśniejsza odmiana jabłek, tym więcej w nich witaminy C. Gromadzi się ona pod skórką, dlatego najlepiej jeść, gotować i piec owoce nieobrane. Najwięcej tej witaminy znajdziemy w owocach surowych. A im dłużej będziemy je poddawać obróbce termicznej, tym większe będą jej straty. Co ciekawe, małe jabłka zawierają znacznie więcej witaminy C niż duże okazy. Mimo kwaskowatego smaku jabłka odkwaszają organizm, ponieważ zawierają bardzo dużo zasadowych soli mineralnych. Ponadto są bogatym źródłem potasu (m.in. wraz z innymi elektrolitami reguluje on gospodarkę wodną w organizmie i zwiększa napięcie mięśni), a także żelaza, które zapobiega anemii. Jabłka jedzone na surowo wzmacniają serce, układ nerwowy, mięśnie i poprawiają pracę wątroby. Mają ponadto działanie moczopędne, więc mogą zmniejszać obrzęki nóg. Medycyna ludowa przypisuje im leczniczy wpływ na bóle stawów. Gotowane tarte jabłka leczą też biegunkę u dzieci oraz niestrawność i choroby wrzodowe u osób dorosłych. Herbatka ze skórek jest doskonałym środkiem do płukania jamy ustnej i gardła. Ma właściwości dezynfekujące i likwiduje stany zapalne. Domowy ocet jabłkowy, wypijany codziennie w proporcjach: 2 łyżeczki octu wymieszane z 2 łyżeczkami miodu i 1/2 szklanki przegotowanej wody, uzupełnia potas w organizmie, hamuje rozwój infekcji i poprawia trawienie. Powinny jednak unikać go osoby z chorobą wrzodową. 

O właściwościach leczniczych jabłek świadczą jego składniki, m.in. potas (wpływa na równowagę kwasowo-zasadową i utrzymuje właściwe ciśnienie osmotyczne), pektyny (obniżają poziom cholesterolu, pobudzają pracę wątroby, oczyszczają krew i przyśpieszają spalanie tłuszczu), witaminy (głównie witamina C), w skórkach jabłek sporo jest wapnia i krzemu, korzystnie wpływających na włosy i paznokcie. Mała wiedza często powoduje, że jemy jabłka, odrzucając jego najbardziej wartościowe części, czyli skórkę i gniazda nasienne. Oczywiście nasionek nie zaczniemy jadać, ale warto skusić się na nieobrane owoce. W skórce jabłka znajdują się ogromne ilości pektyn, które potrafią oczyszczać nasz organizm z trujących substancji, dlatego są szczególnie polecane dla palaczy papierosów, osób mających w pracy styczność ze szkodliwymi substancjami, mieszkańców zanieczyszczonych miast. Dobroczynne pektyny „posprzątają” nasz organizm, zneutralizują toksyczne substancje, a także zmniejszą wchłanianie cholesterolu, chroniąc przed zawałem i miażdżycą. Do ich korzystnego wpływu zalicza się również regulację perystaltyki jelit i zapobieganie zaparciom. Jabłka zawdzięczają swój smak kwasom jabłkowym i cytrynowym oraz cukrom, które są łatwo przyswajalne. Natomiast ich wartość odżywcza zależy od odmiany. 

Jabłka na jabłoni - owoc zdrowia i uzdrawiania

Jabłka zawierają wiele witamin, jednak najważniejszą jest witamina C. Najwięcej jest jej pod skórką, dlatego trzeba zjadać jabłka surowe lub gotowane czy pieczone ze skórką. Dzięki temu nie utracimy jej zbyt wiele, chociaż każda obróbka termiczna powoduje utratę witaminy C. Smak jabłek jest kwaskowaty. Mimo tego mają one zdolność odkwaszania organizmu, gdyż zawierają wiele zasadowych soli mineralnych. Wśród minerałów zawierają potas oraz żelazo. Te owoce w diecie działają moczopędnie, dzięki czemu mogą zmniejszać obrzęk nóg, oraz poprawiają pracę wątroby, wzmacniają mięśnie, serce, układ nerwowy. Sok jabłkowy zalecany przy miażdżycy tętnic, schorzeniach pęcherza moczowego, nerek, wątroby, kamicy nerkowej, chronicznym gośćcu stawowym, ostrym zapaleniu oskrzeli i neurastenii. Maść sporządzona z tartych jabłek zmieszanych z masłem zalecana na różne otarcia i spękania skóry, zwłaszcza na ustach i brodawkach sutkowych. 

Obecnie zwraca się dużą uwagę na zawartość w jabłkach bioaktywnych substancji. Dotychczas zidentyfikowano około 30 tysięcy substancji bioaktywnych, których duża ilość, bo około tysiąca zawarta jest w jabłkach. Do najważniejszych zalicza się związki fenolowe i karotenowe. Niektóre fenole chronią organizm przed chorobami krwi, krążenia i serca oraz rakiem. Hamują rozwój wirusów i bakterii w organizmie ludzkim. Około 600 związków karotenowych chroni skórę przed porażeniem promieniami ultrafioletowymi, czyści arterie i zabezpiecza przed rakiem. Regularne spożywanie jabłek, soku czy octu jabłkowego skutecznie zapobiega dolegliwościom dnia codziennego. Pożyteczne dla zdrowia człowieka substancje znajdują się w różnych warstwach jabłka. Najwięcej, bo aż 70 % występuje w skórce i miąższu tuż pod skórką. Dlatego nie zaleca się obierania owoców, a tylko ich dokładne mycie. W ten sposób usuwa się ewentualne metale ciężkie, które gromadzą się głównie na powierzchni skórki. 

W ziołolecznictwie stosowany jest również ocet jabłkowy, który zaleca się przy różnych dolegliwościach. Sposób przyrządzania jest bardzo prosty: w szklanym naczyniu pół kg obierzyn z jabłek (najlepiej z odmian nieuszlachetnianych) zalewamy litrem osłodzonej (4 łyżkami cukru) wody oligoceńskiej. Przykrywamy płótnem, odstawiamy na 4 tygodnie w chłodne (ale nie zimne!) miejsce. Taki ocet służy nie tylko jako środek leczniczy, ale wykorzystywany może być także w kuchni do „zdrowego” zakwaszania potraw. Samodzielnie można również przygotować taki ocet jabłkowy. Wypijając jego dwie łyżeczki z dwiema łyżeczkami miodu i połową szklanki wody, uzupełniamy potas w organizmie i poprawiamy trawienie. Jednak ocet jabłkowy nie jest polecany osobom z wrzodami żołądka czy dwunastnicy. Medycyna ludowa od dawna polecała ocet jabłkowy jako lek na reumatyzm, artretyzm i podagrę. Zdaniem naukowców, właściwość ta związana jest z występującym w jabłkach borem, który wpływa na metabolizm tkanki kostnej. 

Jabłka są zdrowe wiedzą wszyscy, ale nie wszyscy jednak wiedzą dlaczego. Poniżej krótko o ich najważniejszych właściwościach, które wynikają z zawartości w jabłku (miąższu i skórce): 

- błonnika frakcji rozpuszczalnej ( pektyn zawartych głównie w miąższu),

- błonnika frakcji nierozpuszczalnej ( głównie  w  skórce),

- polifenoli i antyoksydantów w tym witamin.

Dobroczynny wpływ tych składników na nasz organizm jest zwielokrotniony poprzez wzajemne oddziaływanie tych substancji, oraz przez całe mnóstwo innych fitozwiązków, które  powodują, że jabłko śmiało ubiega się o miano króla owoców ( zwłaszcza niepryskane, jedzone razem ze skórką). 

Jabłka i jabłonie 

- zmniejszają apetyt; 

- obniżają poziom cholesterolu (jedzone ze skórką); 

- stabilizują poziom cukru we krwi; 

- obniżają ciśnienie tętniczce krwi; 

- zwalczają przeziębienia i infekcje dróg oddechowych; 

- zmniejszają napięcia psychiczne; 

- zmniejszają bóle reumatyczne; 

- leczą z wielu zaburzeń jelitowych; 

- poprawiają przemianę materii; 

- przeciwdziałają nowotworom; 

- przyspieszają gojenie się ran; 

- wzmacniają odporność organizmu; 

- regenerują tkankę łączną; 

- skórki jabłka niszczą szkodliwe bakterie, wirusy i grzyby; 

- kora z jabłoni jest szczególnie odporna choroby; 

- w pestkach zawierają słynną amigdalinę zwaną witaminą B17; 

- sok jabłkowy u dzieci może powodować biegunki, usuwać zatwardzenia; 

- należy stosować przecier ze świeżych owoców; 

- 70 procent witamin znajduje się w skórce jabłka; 

- jabłek nie trzymamy w pobliżu warzyw, gdyż wydzielają etylen powodujący psucie się warzyw! 

Niektóre oddziaływania lecznicze jabłek:

- Jedzone w całości działają regulująco na przemianę materii poprzez rozluźnianie mas kałowych ( pektyny) i prowokowanie skurczów jelit ( frakcje błonnika nierozpuszczalnego).

- Wysoka zawartość pektyn w miąższu jabłka pozwala na usuwanie wraz z kałem substancji potencjalnie karcerogennych. Błonnik zawarty w skórce jabłka pozwala na skrócenie czasu pasażu  stolca przez jelita dzięki czemu skraca się czas kontaktu nabłonka z substancjami toksycznymi. Ta cecha jabłek ma działanie przeciwnowotworowe,  szczególnie zauważalne w przypadku raka jelita grubego.

- Zawartość błonnika w jabłku pozwala na regulację poziomu cholesterolu w organizmie (poprzez fizyczne łączenie się z nim w nierozpuszczalne frakcje i usuwanie go wraz z kałem).

- Zawartość rozpuszczalnych frakcji błonnika w jabłkach stanowi pożywkę dla dobrych dla naszego organizmu bakterii probiotycznych i umożliwia ich namnażanie co przekłada się na odporność organizmu i stan jelit.

- Zawartość błonnika w jabłkach pozwala na regulacje poziomu cukru we krwi przez co zmiesza ryzyko nachorowania na cukrzycę typu II. Surowe jabłka ze skórką – zwłaszcza bardziej kwaskowate odmiany, mogą być spożywane przez osoby z cukrzycą.

- W jabłkach występuje znaczna zawartość polifenoli (w tym flawonu kwercetyny), które w licznych badaniach  wykazują dużą aktywność antyoksydacyjną, antynowotworową, przeciwzapalną, przeciwmiażdżycową, hamująca agregację płytek krwi, oczyszczającą organizm i obniżającą ciśnienie krwi.

- Polifenole wykazują oddziaływanie  ochronne na komórki, przeciwdziałając powstawaniu stresu oksydacyjnego, co będzie miało istotne znaczenie we wszelkich chorobach występujących ze stanem zapalnym, w miażdżycy i cukrzycy.

- Kwercetyna działa ochronnie na witaminy przeciwutleniające zwiększając ich wchłanianie i hamując rozpad; jej istotne działanie ochronne na układ krążenia polega na hamowaniu peroksydacji lipidów. Kwercetyna działa przeciwzapalnie na organizm hamując aktywność mediatorów stanu zapalnego poprawiając jednocześnie stan naczyń krwionośnych.

- Kwercetyna działa ochronnie przed pojawieniem się zaćmy u osób chorujących na cukrzycę.

- Mało kto słyszał o tym, że kwercetyna zawarta m.in w jabłkach działa również hamująco na wydzielanie histaminy – czyli oddziałuje przeciwalergicznie (w lekach w połączaniu z solami wapnia).

- Jak wszystkie owoce (oprócz żurawiny i borówki brusznicy) jabłka mają działanie odkwaszające organizm.

- Flawonoidy zawarte w jabłku, dzięki oddziaływaniu na cykl komórkowy, mogą hamować proces nowotworzenia na każdym jego etapie. Udowodniono silna korelację pomiędzy wysokim spożyciem pokarmów bogatych w flawonoidy a niższym występowaniem różnych rodzajów nowotworów złośliwych. Z tego też względu wysokie spożycie owoców i warzyw bogatych w flawonoidy jest istotnym czynnikiem profilaktyki chorób cywilizacyjnych w tym nowotworów, chorób neurodegeneracyjnych,  arteriosklerozy i  chorób układu krążenia (serca) oraz innych. 

- Jabłka neutralizują toksyczne substancje, obniżają poziom „złego” cholesterolu i wspomagają prawidłowe trawienie. To także dobre owoce na odchudzanie. 

- Jabłka w diecie działają moczopędnie, dzięki czemu mogą zmniejszać obrzęk nóg, oraz poprawiają pracę wątroby, wzmacniają mięśnie, serce, układ nerwowy. 

- Jabłka od lat są stosowane w medycynie ludowej jako remedium na bóle stawów, a gdy małe dziecko ma biegunkę, to pomogą mu gotowane tarte jabłka, a u dorosłych doskonale sprawdzą się przy niestrawności i wrzodach. 

- Ugotowana ze skórki (obieżyn) jabłka herbatka działa dezynfekująco i likwiduje stany zapalne w jamie ustnej i gardle.  

- Kto je dużo jabłek, ma piękną skórę, włosy i paznokcie, a dzieje się tak dzięki zawartemu w owocach krzemowi, którego z wiekiem mamy coraz mniej. 

Jeśli kobieta zjada jabłka w czasie ciąży, to może uchronić swoje dziecko przed rozwojem astmy i podobnych schorzeń, co wynika to z badań naukowców z Holandii i Szkocji, a prześledzili oni dietę około 2 tysięcy ciężarnych kobiet i sprawdzili stan zdrowia płuc ich dzieci po 5 latach od urodzenia. 

- Mimo kwaskowatego smaku jabłka odkwaszają organizm, ponieważ zawierają bardzo dużo zasadowych soli mineralnych. 

Należy dodać, że różne formy  spożycia jabłek (surowe, utarte, obrane, ze skórką, duszone, pieczone, sok) będą miały inne oddziaływanie na organizm. Z tego względu każdy powinien jeść jabłka tak przygotowane, by najlepiej przysłużyły się zdrowiu jego organizmu. Dla zdrowego człowieka, który odżywia się racjonalnie wskazane są nawet dwa jabłka dziennie, wzbogacone o inne, sezonowe owoce. 

Co leczą pektyny z jabłek 

Przede wszystkim pektyny zawarte w jabłkach wymiatają z naszych jelit niestrawione resztki, w tym wszelkiego rodzaju toksyny i niektóre metale ciężkie. Niektórzy naukowcy twierdzą na podstawie badań, że pektyny z jabłek potrafią wiązać radioaktywny kobalt i stront i usuwać te promieniotwórcze substancje z naszego organizmu. Dlatego jedzenie jabłek polecane jest zwłaszcza osobom przebywającym w zanieczyszczonym środowisku oraz palaczom. Zaleca się je również jako odtrutkę, na równi z mlekiem, osobom, które w pracy mają styczność z toksycznymi związkami. Pektynom przypisuje się również właściwość obniżania cholesterolu i tym samym wpływ na zmniejszenie ryzyka zapadalności na choroby układu krążenia. Pektyny regulują także stan flory bakteryjnej jelit. Z badań przeprowadzonych przez duńskich naukowców wynika, że pektyny sprzyjają rozwojowi korzystnych bakterii w jelitach, mających dobroczynny wpływ na trawienie i mogących wpływać na zmniejszenie ryzyka zachorowalności na niektóre nowotwory. Dzięki pektynom, jabłka są doskonałym regulatorem żołądka. Leczą zarówno biegunki jak i zaparcia. 

Jabłka leczą doskonale tak z biegunki, jak i z zaparcia. Wiedziała o tym od niepamiętnych lat medycyna ludowa. Wiedzieli też jeńcy w obozach II wojny światowej rozpetanej przez hitlerowską III Rzeszę Niemiecką. Jeśli choremu udało się przeżyć mniej więcej 2 tygodnie tylko na jabłkach, choćby zielonych, zbieranych ukradkiem na drogach, gdy Niemcy gnali ich do pracy, to mógł wyleczyć się z ciężkich „durchfalli”, czyli wyniszczających biegunek, prowadzących najczęściej do śmierci. Jedynie taka „kuracja jabłkowa” potrafiła ludzi utrzymać przy życiu w tych strasznych warunkach. Również i najcięższe zaparcia są „rozładowywane” dzięki tym owocom. Pektyna w takich wypadkach „wymiata kiszki”. Przy biegunkach przeciwdziała bakteriom fermentacyjnym, nie dopuszczając do ich dalszego rozwoju, oraz usuwając je wraz z kałem. Przy zaparciach - rozrzedza stolec, pomaga w ruchu robaczkowym jelit i szybszym wydaleniu niestrawionych resztek pożywienia. Tarte jabłka mają zastosowanie również w leczeniu biegunek u dzieci i w różnych innych zaburzeniach przewodu pokarmowego. 

Od ponad 100 lat wiedziano, że pektyny zapobiegają zatruciu, i podawano jabłka drukarzom i innym robotnikom pracującym w oparach związków ołowiu czy w kopalniach tego minerału. Dziś ze szkodliwym wpływem niektórych metali spotkać się może niemal każdy z nas, ponieważ żyjemy w czasach powszechnej motoryzacji i uprzemysłowienia, które zanieczyszczają powietrze i wodę. Otóż już w 1955 r. udowodniono, że podczas procesu trawienia pektyna zamienia się w kwas galakturonowy, który ma właściwości wiązania niektórych metali ciężkich w nierozpuszczalne sole, a te są wydalane wraz z kałem. Według danych radzieckich z 1961 r. pektyny redukują również przyswajanie szkodliwego strontu 90. Substancje te - pochodzące także z nasion słonecznika - dodawane do diety wiążą radioaktywny stront w przewodzie pokarmowym doświadczalnych szczurów tak skutecznie, że nie dopuszczają do jego przyswojenia przez organizm i odkładania w kościach szkieletu niszcząc je. Czyli  warto jadać jabłka, a i słonecznik również. Pektyny działają niszcząco na takie bakterie, jak: stafylokoki i streptokoki, wywołujące wiele różnych chorób. M. in. próbowano skutecznie leczyć nimi głębokie, dochodzące do kości ropiejące rany. Okazało się, że wodny roztwór pektyny ułatwiał gojenie się ran, dzięki niszczącemu wpływowi na bakterie oraz przyspieszaniu powstawania nowej zdrowej tkanki. Okazało się również, że pektyny leczą rany wewnętrzne, jak np. wrzody i krwawienia w całym przewodzie pokarmowym. 

Co leczą polifenole z jabłek 

Lecznicze właściwości mają przede wszystkim polifenole, w które jabłka są bogate. Naukowcy z amerykańskiego Uniwersytetu Cornella wykazali, że polifenole z jabłek, w tym głównie kwercetyna, mogą zapobiec chorobie Alzheimera i Parkinsona, poprzez ochronę komórek nerwowych przed stresem oksydacyjnym. Inne badania, przeprowadzone na tym samym uniwersytecie wykazały, że kwercytyna z jabłek ma znacznie silniejsze właściwości ochronne przed nowotworem jelita i wątroby niż witamina C. W kwercetynę bogate są właśnie jabłka, a także owoce jagodowe i cebula. Inne badania naukowe dowiodły, że fitozwiązki z jabłek zmniejszają także ryzyko zachorowalności na inne przewlekłe choroby, w tym raka płuc, piersi, choroby układu krążenia, udar, cukrzycę, pomagają organizmowi zwalczać infekcje wirusowe i bakteryjne, a ponadto mają właściwości antyalergiczne i przeciwzapalne. Polifenole w dużej ilości występują tuż pod skórką jabłek. Do niedawna obierki z jabłek zalecane były jako doskonałe źródło błonnika (obierki z jednego jabłka zapewniają pokrycie 75% zapotrzebowania organizmu na błonnik). Ale okazało się, że obierki z jabłek to nie tylko błonnik. Tuż pod skórką znajduje się najwięcej polifenoli. Również w skórce jabłek obecne są saponiny, cenny fitozwiązek o antynowotworowych właściwościach. Badania naukowców amerykańskich wykazały, że saponiny z jabłek chronią przed nowotworem wątroby, piersi i jelita grubego. 

Co leczy kwas ursolowy 

Obierając jabłka, wiele tracimy, bo wyrzucamy do kosza wyjątkowo zdrową ich część. W skórce owoców kryje się bowiem kwas ursolowy. Działanie kwasu ursolowego docenią zwłaszcza ci, którzy dbają o siłę i wygląd swojej sylwetki. Badanie na myszach wykazały, że kwas ursolowy przyczynia się do znaczącego wzrostu tkanki mięśniowej. Dodatkowo kwas ursolowy zapobiega otyłości, bo ogranicza wchłanianie tłuszczu i obniża poziom cukru. Ma również dobroczynny wpływ na układ krążenia i obniża poziom cholesterolu we krwi. Naukowcy muszą jeszcze sprawdzić, jakie dawki kwasu ursolowego będą korzystnie wpływały na organizm człowieka. Sugerują, że jeśli będzie wymagana duża ilość tej substancji, to warto ją "zamknąć" w koncentracie lub tabletkach. W kwas ursolowy obfituje nie tylko skórka jabłek, ale również borówki i śliwki oraz bazylia, oregano i tymianek. Jeśli nie spożywamy prawie wcale tych produktów, mięśnie przestaną się odnawiać i zaczną wyraźnie wiotczeć. Główny autor badań dr Christopher Adams z Uniwersytetu Iowa przyznał, że substancja może być szczególnie użyteczna w przypadku osób starszych, których mięśnie w naturalny sposób osłabiają się i zanikają – ludzie ci cierpią na tzw. atrofię mięśni. 

Przeciwwskazania przy niektórych schorzeniach 

- Osoby o chorobowo podrażnionej błonie śluzowej żołądka mogą mieć problem z jedzeniem surowych jabłek. Pomocnym rozwiązaniem jest utarcie jabłka na tarce, a jeżeli  po spożyciu  tartego jabłka dolegliwości nadal występują należy spożywać rozwodniony naturalny sok, jabłka duszone lub pieczone. 

- Kwaskowate, surowe jabłko ze skórką to dobry owoc dla cukrzyka. Inaczej sprawa się ma z pozbawionymi skórki i rozgotowanymi jabłkami czy też sokami. Przetwory, pozbawione prawie błonnika, mogą powodować znaczne podwyższenie poziomu cukru w organizmie. Zalecana jest obserwacja indywidualnej reakcji. 

- Kłopot ze spożywaniem jabłek mają często również alergicy – zwłaszcza ci uczuleni m.in na brzozę ze względu na występowanie alergii krzyżowej. W  tym przypadku często jabłka poddane obróbce termicznej bywają tolerowane w przeciwieństwie do jedzonych na surowo. I oczywiście najlepiej poddać się odczulaniu. 

Nie jedz zepsutych jabłek

Nie rób przetworów z zepsutych jabłek, gdyż brązowe plamy to trucizna - rakotwórczy alkaloid zwany patuliną, który przenika cały miąższ psującego się jabłka, więc nie wystarczy wykrojenie zgniłego kawałka. Należy tu odróżnić jabłko gnijące od świeżego odbicia dającego zbrązowienie, które jednak jeszcze nie gnije. Nasze polskie jabłka bywają nieodpowiednio przechowywane, dlatego wiosną parcieją i gniją. Wtedy warto kupować owoce z importu, a drugim producentem jabłek w Europie po Polsce są Włochy. 

Jabłka w ciąży leczy dzieci z sapki i astmy 

Jeśli kobieta zjada jabłka w czasie ciąży, to może uchronić swoje dziecko przed rozwojem astmy i podobnych schorzeń, jak sapka. Wynika to z badań naukowców z Holandii i Szkocji, którzy prześledzili oni dietę około 2 tysięcy ciężarnych kobiet i sprawdzili stan zdrowia płuc ich dzieci po 5 latach od urodzenia. Autorzy badań odkryli, że spośród wielu rodzajów żywności zjadanej przez kobiety w ciąży (w tym innych owoców, soków owocowych czy warzyw) tylko spożycie jabłek wykazuje związek ze zmniejszeniem występowania sapki i astmy u dzieci. Już cztery jabłka w tygodniu, zjadane przez przyszłe mamy, wystarczyły, aby ich dzieci o 37 procent rzadziej miały stwierdzoną sapkę i aż o 53 procent rzadziej medycznie potwierdzoną astmę, w porównaniu z dziećmi kobiet, które ograniczały się do spożycia jednego jabłka na tydzień lub całkowicie wykluczyły te owoce ze swojej diety podczas ciąży. Badacze przypuszczają, że sprawiają to niektóre zawarte w jabłkach związki organiczne (flawonoidy), które mają zbawienny wpływ na funkcjonowanie płuc. 

Jabłkiem uderzymy w raka 

Jabłka są znakomitym środkiem antyrakowym, a ich właściwości antynowotworowe odkryli naukowcy z Uniwersytetu Wrocławskiego. Po trzech latach wnikliwych eksperymentów okazało się, że w surowych jabłkach i mętnych sokach znajdują się związki organiczne niezwykle korzystne dla zdrowia. Główną zaletą mętnego soku jabłkowego jest duża ilość witaminy C oraz dobroczynnych związków fenolowych inaczej zwanych antyutleniaczami. Chronią one przed chorobami układu krążenia czy rakiem poprzez likwidację tzw. wolnych rodników. W procesie produkcji soku klarownego te pożyteczne substancje ulegają rozkładowi – powiedział główny autor publikacji prof. Jan Oszmiański z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. – Sok klarowny jest pozbawiony witaminy C, związki fenolowe pozostają w śladowych ilościach – ok. 10 do 20 proc. – dodał prof. Oszmiański. Zdaniem Profesora Oszmiańskiego, popularność soków klarownych jest skutkiem ich atrakcyjnego wyglądu w handlu jednak nie mają takich wartości leczniczych. Mają tylko dłuższy okres ważności, co lubią handlowcy. Niezależni badacze z Wielkiej Brytanii zaznaczają, że na wyspach soki mętne zaczęto kupować chętniej po tym, jak udało się przedłużyć ich trwałość. Wszyscy naukowcy zgadzają się natomiast, że najzdrowsze jest po prostu jedzenie świeżych jabłek oraz sok świeżo wyciśnięty z całych jabłek. Badania wykazały, że osoby codziennie jedzące jabłka mogą zmniejszyć ryzyko wielu nowotworów, w tym raka przełyku, jelita grubego, sutka, jajnika i prostaty. Co więcej, jabłka wykazują działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne dzięki witaminie A, witaminie C oraz silnym przeciwutleniaczom – polifenolom. 

Jabłka uregulują zły cholesterol 

Cholesterol LDL to cywilizacyjna zmora. Naukowcy oskarżają go o powodowanie miażdżycy, zatykanie arterii i sprzyjanie zawałom serca, chociaż zagadnienie jest bardziej złożone. Z kolei cholesterol HDL nazywany „dobrym” jest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Chroni organizm nie tylko przed miażdżycą, ale również przed nowotworami. Dlatego należy dążyć do tego, by poziom LDL w organizmie był jak najniższy, chociaż to nie łatwe zadanie. Jest kilka sposobów, a lekarze zalecają ograniczanie spożycia tłuszczów zwierzęcych, zwiększenie aktywności fizycznej, a od niedawna również – jak donosi brytyjski dziennik „Daily Mail – jedzenie jabłek. Okazuje się, że już kilka jabłek dziennie potrafią zdziałać cuda. Naukowcy zaobserwowali, że osoby spożywające cztery jabłka każdego dnia po pół roku miały cholesterol LDL niższy o jedną czwartą. Co ciekawe, straciły też na wadze prawie 1,5 kilograma. 

Już w 1960 roku na naukowym sympozjum w sprawie chorób serca dr Ancel Keys, fizjolog i higienista z uniwersytetu w Minnesocie ogłosił referat, w którym udowadniał, że 15 g pektyny dziennie (tyle jej znajduje się w ok. 1 kg jabłek) potrafi utrzymać w normie poziom cholesterolu we krwi u dorosłego człowieka. W razie potrzeby, przy zbyt cholesterolowej diecie, obniża zawartość tej szkodliwej substancji przeciętnie o 5%. Jeśli zachodzi konieczność leczenia, a więc intensywnego obniżania cholesterolu, lekarze mogą zapisywać leki dużo bogatsze w pektyny. Na ogół jednak przy przeciętnej diecie, niezbyt bogatej w cholesterol, wystarczy jadać 2 jabłka dziennie, np. rano i wieczorem, by nie dopuścić do gromadzenia się nadmiaru cholesterolu. We Włoszech dość powszechnie pija się surowy sok oraz „nektar” jabłeczny, które znakomicie obniżają nadwyżki cholesterolu. W szpitalu w Ferrarze leczy się pacjentów, podając im jabłka w najrozmaitszej formie: miksowane, jako zupy, soki czy desery, byle surowe, i na ogół po 2—3 tygodniach notuje się redukcję cholesterolu. W 1962 roku lekarze z tego szpitala eksperymentowali na kurczakach. Do ich diety, bogatej w cholesterol, dodawali tarte jabłka, które tak wyraźnie obniżały nadmiar tego związku, że zdecydowano się wypróbować taką kurację na ludziach. Podawano pacjentom po 2—3 jabłka (ok. 20 dag) w różnej formie po każdym posiłku. Praktyka wykazała, że jabłka tarte szybciej działają, niż podawane w cząstkach lub w całości. Po prostu masa owocowa tworzy wówczas większą powierzchnię działania, niż przy gryzieniu i połykaniu cząstek.

Jabłka odżywiają mózg

W jednym, sporym jabłku jest ponad 16 g węglowodanów. Te, jak wiadomo, są niezbędnym paliwem dla mózgu. Naukowcy podejrzewają również, że zawarte w jabłku flawonole mogą poprawiać funkcje poznawcze (pamięć, szybkość przetwarzania informacji, ogólna zdolność myślenia). Wprawdzie szczegółowe badania dotyczyły flawonoli zawartych w kakao, jednak ocenia się, że te z owoców nie są gorsze. Zwłaszcza, że nie grożą przedawkowaniem kalorii, a nawet swoistym uzależnieniem, jak czekolada. 

Jabłka chronią przed zawałem i zaparciami, wzmacniają zęby, ułatwiają odchudzanie

Najcenniejsze w tych owocach jest to, co zwykle odrzucamy: gniazda nasienne i skórka, gdyż w nich znajduje się najwięcej pektyn, które mają tę zaletę, że oczyszczają organizm z substancji trujących. Podczas trawienia pektyny wiążą niektóre metale ciężkie (kobalt i ołów) w nierozpuszczalne sole, które są potem wydalane z organizmu. Zatem o jedzeniu jabłek powinni pamiętać głównie nałogowi palacze, mieszkańcy dużych miast, ośrodków przemysłowych oraz osoby mające w pracy styczność ze związkami toksycznymi, np. drukarze. Pektyny „wymiatają” z organizmu resztki pokarmów, regulują florę bakteryjną jelit i neutralizują substancje toksyczne. Zmniejszają wchłanianie cholesterolu, a dzięki temu skutecznie zapobiegają miażdżycy i chronią przed zawałem. Regulują też perystaltykę jelit, działając przeciw zaparciom. Ale takie właściwości mają tylko pektyny surowe. Swój niepowtarzalny smak jabłka zawdzięczają zawartości kwasów, głównie jabłkowego i cytrynowego, a także dobrze przyswajalnych cukrów. Ale wartość odżywcza jabłek nie jest jednakowa i zależy od odmiany, od tego, czy są one bardziej lub mniej dojrzałe, nawet od ich wielkości.

Jabłka przeciw niedokrwistości, awitaminozie i na wzmocnienie 

Znawcy medycyny naturalnej i zielarze radzą jabłka stosować w kuracjach przede wszystkim jesienią i na początku zimy, bowiem wtedy są one najcenniejsze, najbogatsze w lecznicze składniki. Warto korzystać jak najczęściej z odmian starych, czasami już nawet zdziczałych, posiadających największą moc leczniczą. Jabłka powinno się włączyć do codziennego jadłospisu, a w większych ilościach szczególnie w niedokrwistości, awitaminozie i schorzeniach przewodu pokarmowego. Owoce pod różnymi postaciami, najlepiej jednak świeże i ze skórką (pod którą znajduje się szczególnie wiele cennych witamin i składników mineralnych) są wspaniałym środkiem dietetycznym wzmacniającym nasze organizmy i poprawiającym trawienie. 

Kuracja jabłkowa przy chronicznych zaparciach 

Dzięki dużej zawartości błonnika, czyli substancji włóknistych, jabłka wzmagają ruchy jelit. Wskazane są więc przy chronicznych zaparciach. Przy tej dolegliwości medycy ludowi zalecali jadać na czczo przynajmniej jedno jabłko surowe lub pieczone.

Ludowy lek jabłkowy na obrzęki 

Ludowa medycyna rosyjska zalecała jadanie jabłek przy czerwonce oraz ostrych i chronicznych nieżytach jelita grubego. Owoce wykazują pewne właściwości moczopędne, warto więc spożywać je w większej ilości przy wodnej puchlinie i innych obrzękach.

Dieta przy chorobach serca, nerek, otyłości 

Przy schorzeniach serca, nerek, także nadciśnieniu i otyłości rosyjscy zielarze polecali dietę jabłkową, tzw. odciążającą. Codziennie od 4 do 5 razy w odstępach 2–3 godzin należy zjadać 0,3 do 0,4 kg owoców. 

Święcone na ból gardła 

Powszechnym obyczajem było niegdyś święcenie jabłek, najlepiej dzikich, w dzień św. Błażeja, czyli 3 lutego, lub w uroczystość Matki Boskiej Zielnej – 15 sierpnia. Takie owoce wykorzystywano w leczeniu bólów gardła. Niekiedy też poświęcone jabłuszka zjadano profilaktycznie. 

Lek na tyfus i zgagę 

W polskiej medycynie ludowej zalecano spożywanie jabłek w chorobach zakaźnych, szczególnie przy tyfusie. Nad rzeką Rabą uważano, że cierpiący na zgagę winien spożywać surowe jabłka.

Kuracja przeciw anemii 

Przy blednicy, czyli anemii, zalecano spożywanie jabłek, w które wbito kilka gwoździ i potem upieczono. Tak przygotowany owoc miał podobno dostarczyć organizmowi brakującego żelaza. 

Herbatki ze skórek na przeziębienia, kaszel i anginy 

Jabłka najlepiej jadać ze skórką. Jeżeli ktoś jej nie lubi, powinien obierki suszyć. Napar z nich pijany do kolacji w formie herbaty (jedną lub dwie łyżki suszu zalać szklanką wrzącej wody) mają wiele cennych właściwości. Wskazane są przy przeziębieniach, kaszlu, anginie, nieżycie oskrzeli.

Kuracja przy nadciśnieniu 

Jeżeli do herbatki z jabłkowych skórek dodamy odrobinę soku z cytryny, będzie to dobry środek wzmacniający nerwy, a z kolei napój ten w połączeniu ze skórką z cytryny obniża ciśnienie krwi. Niestety, obecnie trudniej polecić wykorzystywanie skórki z cytryn, gdyż bywają nasycone chemikaliami z oprysków. Można jednak pewnymi sposobami skórkę odtoksycznić. Herbatę z obierek można słodzić miodem.

Płukania przy bólach gardła 

Herbaty z obierek używa się także do płukania przy zapaleniach jamy ustnej i gardła (3–4 razy dziennie).

Powidła na ból żołądka 

Oryginalnym lekiem były powidła sporządzone ze świeżych lub suszonych rozmoczonych owoców. Powidła przykładane na żołądek pomagały przy biegunkach, łagodziły bóle. 

Moszcz przeciw miażdżycy i kamicy 

Świeży sok jabłkowy, tzw. moszcz, pomaga przy miażdżycy, dolegliwościach pęcherza, nerek, wątroby, kamicy nerkowej, chronicznym gośćcu stawowym, ostrym zapaleniu oskrzeli i neurastenii. 

Maść na otarcia i spękania skóry 

W rosyjskiej medycynie ludowej znana była maść z tartych jabłek zmieszanych z masłem (niesolonym). Smarowano nią różne otarcia i spękania skóry.

Maść antygrzybicza 

W niektórych rejonach Polski likwidowano grzybicę na wargach, brodzie, głowie (tzw. słodki strup) maścią sporządzaną z łyka jabłoni i masła. Oba składniki dokładnie smażono na wolnym ogniu. Niekiedy maść sporządzano tylko z masła i soku z łyka. Na oparzone miejsca zalecano przykładać miazgę z owoców jabłoni. 

Koktajl na oczyszczanie nerek

Zrób koktajl biorąc 2 liście mniszka lekarskiego, szpinaku albo kapusty, ½ szklanki różyczek brokułów, szklanka różyczek kalafiora albo 2 brukselki, ząbek czosnku albo mała rzodkiewka, ½ szklanki posiekanej pietruszki, czerwone jabłko. Koktajl najlepiej pić trzy razy dziennie – po jednej szklance (250 ml) rozcieńczone pół na pół z wodą. 

Koktajl na nerwy i stres 

Zrób koktajl biorąc 100 g jarmużu, 25 g natki pietruszki, 200 g jabłek,  50 g selera. Koktajl najlepiej pić trzy razy dziennie – po jednej szklance (250 ml) rozcieńczone pół na pół z wodą. 

Koktajl na poprawę odporności 

Zrób koktajl biorąc garść jagód, 2 duże jabłka, ćwiartka małego arbuza. Koktajl najlepiej pić trzy razy dziennie – po jednej szklance (250 ml) rozcieńczone pół na pół z wodą. 

Koktajl na zapalenie pęcherza moczowego 

Zrób koktajl biorąc jedno duże jabłko, brzoskwinię oraz 1/3 szklanki wody. Koktajl najlepiej pić trzy razy dziennie – po jednej szklance (250 ml) rozcieńczone pół na pół z wodą. 

Praktycznie jabłka nie wywołują alergii

Ponieważ jabłko jest uprawiane w Polsce od setek lat, znakomicie przyswajamy zawarte w nim substancje odżywcze. Wiadomo, że żywność rodzima, znana naszym przodkom, jest lepiej wykorzystywana niż produkty może i bogatsze, ale słabiej poznane, "oswojone". Zapewne właśnie dlatego wśród Polaków (ale i innych nacji - jabłka opanowały niemal cały świat dawno, dawno temu) te owoce bardzo rzadko wywołują alergie. Oczywiście, uczulać może niemal wszystko, ale praktyka pokazuje, że jabłka wprowadzane jako pierwsze do diety dzieci najczęściej są dobrze tolerowane przez najmłodszych. I potem tak nam już zostaje, chyba, że ktoś zjada jabłka kilogramami, to wtedy nadmiar spożytych jabłek może czasem wywoływać pewne problemy, chociaż duża ilość zjedzonych na raz jabłek zwykle tylko podnosi odporność organizmu przed sezonowymi chorobami takimi jak przeziębienie oraz innymi epidemiami. Przy dużej ilości spożywanych jabłek mogą pojawić się wzdęcia i bóle brzucha, brane czasem za alergię. Mogą one wy­ni­kać z pro­ce­sów fer­men­ta­cyj­nych za­cho­dzą­cych w or­ga­ni­zmie, ale nikt nie kazał zjadać 3 kilogramów jabłek, tylko 2-3 jabłka średniej wielkości! 

Kuracja świeżym sokiem jabłkowym 

Sok jabłkowy wspaniale oczyszcza organizm, szczególnie wątrobę, nerki i woreczek żółciowy. Używać do kuracji tylko świeżo przygotowanego soku. Soki wytwarzane przemysłowo nie nadają się w celach leczniczych. Jabłka powinny być słodkie, ale można dodać trochę kwaśnych, najlepiej antonówek. Smak soku powinien być przyjemny. Sok należy pić małymi łyczkami, każdy łyczek przetrzymywać chwilę w jamie ustnej, aby dobrze wymieszał się ze śliną. Po spożyciu soku niektóre osoby, które mają zakłóconą mikroflorę układu pokarmowego, mogą mieć nieprzyjemne odczucia ze strony żołądka. Czasem mogą pojawić się wzdęcia. W takim przypadku sok przed spożyciem trzeba bardzo dokładnie odfiltrować z drobinek miąższu. Ponadto należy przygotować układ pokarmowy do przyjmowania nadmiaru kwasu. W tym celu przed przeprowadzeniem kuracji zaleca się bezwzględnie przez tydzień pić ½ szklanki soku jabłkowego na 15 minut przed każdym posiłkiem, i tak należy postępować właściwie w każdym przypadku. W okresie poprzedzającym kurację czyli w 10 do 12 dni, korzystnie jest częściej przebywać na świeżym powietrzu i zażywać więcej ruchu. 

Samą kurację przeprowadzamy przez 3 dni przez ten czas niczego nie jemy. W ciągu całego dnia możemy pić tylko sok jabłkowy. 

Pierwszy dzień

godz. 8 rano – 1 szklanka soku jabłkowego  

godz. 10 rano - 2 szklanki soku 

godz. 12 w południe – 2 szklanki soku 

godz. 14 po południu- 2 szklanki soku 

godz. 16 po południu -2 szklanki soku 

godz. 18 wieczorem - 2 szklanki soku 

godz. 20 wieczorem - 2 szklanki soku 

Drugiego i trzeciego dnia należy postępować tak samo. 

Jeżeli w czasie trwania kuracji nie nastąpi wypróżnienie, należy wypić zioła przeczyszczające, a najlepiej zrobić lewatywę. 

Dorosły człowiek powinien wypijać dziennie szklankę mętnego soku jabłkowego

Wypicie 700 ml (0,7 litra) mętnego, nieklarowanego soku jabłkowego zwiększa o 52 procent wzrasta potencjał przeciwutleniający organizmu. - Niestety, klarowne przetwory jabłek prawie całkowicie pozbawione są pektyn, witaminy C i ponad 90 procent związków polifenolowych, a co za tym idzie wykazują niską aktywność przeciwutleniającą - wyjaśnia prof. Oszmiański kierownik Katedry Technologii Owoców, Warzyw i Zbóż Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Alternatywą do soków klarowanych są soki mętne, nieklarowane. Ich produkcja odbywa się bez obróbki enzymatycznej, klarowania i filtracji, dzięki czemu zawierają one znacznie więcej bioaktywnych polifenoli. W Europie Zachodniej i USA od kilku lat wzrasta zainteresowanie napojami mętnymi. W Niemczech 20-25 procent, a w Japonii nawet 80 procent  wszystkich przetworów jabłkowych spożywanych jest w postaci soków naturalnie mętnych. Mętne soki jabłkowe zapobiegają nowotworom i starzeniu się oraz wspomagają ogólną odporność organizmu. Żaden klarowny sok nie ma takich właściwości. Dlatego profilaktycznie dorosły człowiek powinien wypijać jedną lub dwie szklanki soku jabłkowego dziennie, koniecznie mętnego nie klarownego. Pomysłodawcą i głównym autorem badań był prof. Jan Oszmiański, kierownik Katedry Technologii Owoców, Warzyw i Zbóż Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Odkrył on, że mętne soki jabłkowe zawierają cztery razy więcej dobroczynnych związków z grupy polifenoli (głównie flawonoidów), które u ludzi wykazują silne działanie przeciwnowotworowe, przeciwzapalne, przeciwstarzeniowe i przeciwalergiczne. 

Wrocławscy naukowcy porównali dwa rodzaje soków z jabłek – zwykłego i klarownego oraz nektaru z dużą zawartością miąższu. Okazało się, że sok jabłkowy mętny wykazywał pięciokrotnie większą zdolność wymiatania wolnych rodników. - Dlatego uważam, że profilaktycznie dorosły człowiek powinien wypijać jedną lub dwie szklanki takiego soku dziennie – podsumowuje prof. Oszmiański. Jabłka, dzięki zawartości licznych biologicznie czynnych związków, wykazują wysoką aktywność przeciwnowotworową, przeciwutleniającą i obniżają w organizmie poziom cholesterolu (w wyniku wiązania go przez błonnik). Badania wykazały, że spożywanie 100 g jabłek dzienne o prawie 50 procent zmniejsza ryzyko zawału serca u mężczyzn. Owoce te, tak samo jak ich przetwory, obniżają również ryzyko astmy, cukrzycy i otyłości. W najnowszych badaniach, które jeszcze trwają, zespół pod jego kierunkiem porównuje nowe i stare odmiany jabłek. Okazuje się, że najbogatsze we flawonoidy są poczciwe szare renety, które zawierają nawet pięć razy więcej tych substancji niż odmiana lobo. - Nie spodziewałem się aż takiego zainteresowania wynikami moich badań - śmieje się naukowiec. - Po tym, jak opublikowaliśmy je w prestiżowym "Journal of the Science of Food and Agriculture", prosili mnie o wywiad dziennikarze z USA, Singapuru, Nowej Zelandii, cytowało nas CNN, BBC, Reuters i Science News. - Niezależnie od badań nad sokami, pamiętajmy, że najzdrowsze jest po prostu całe jabłko - dodaje.

Ocet jabłkowy 

Wiele osób używa octu w dużych ilościach w potrawach i przetworach. Ocet winny lub biały destylowany zawiera jednak składniki niszczące organizm, np. kwas octowy. Wchodzi on w skład octu destylowanego i niszczy czerwone krwinki, powoduje anemię, zakłóca procesy trawienne i zaburza proces prawidłowego przyswajania pokarmu. Powoduje marskość wątroby, wrzodowe zapalenie jelita grubego itp. Szczególną uwagę należy zwrócić amatorom marynowanych ogórków, grzybków, różnych kiszonych sałatek. Radzi się unikać octu spirytusowego i winnego, aby nie mieć problemów ze strony układu pokarmowego. Zupełnie inne wartości posiada ocet jabłkowy, który zawiera w swoim składzie kwas jabłkowy. Kwas zawarty w occie jabłkowym, łącząc się z zasadami i substancjami mineralnymi tworzy glikogen. Glikogen pozwala uregulować cykl menstruacyjny, polepsza stan naczyń krwionośnych, sprzyja tworzeniu się czerwonych krwinek. Jedną z najcenniejszych wartości octu jabłkowego jest wyjątkowo wysoka zawartość potasu, koniecznego do utworzenia w organizmie określonego zapasu energetycznego oraz wyciszenia układu nerwowego i uregulowania pracy hormonów. Sprzyja również zatrzymywaniu w organizmie wapnia, żelaza, magnezu, chloru i krzemu. Ocet jabłkowy jest dostępny w sprzedaży, ale można go również przygotować samodzielnie.  

Przygotowanie octu jabłkowego nie jest trudne i warto je poznać. Ilość zależy od tego, do jakich celów się go przygotowuje. Odrzucić zgniłe lub robaczywe części jabłek, nie obieramy jabłek ze skórki. Jabłka wraz z gniazdami nasiennymi przekręcić przez maszynkę do mięsa. Otrzymaną masę włożyć do emaliowanego lub szklanego naczynia z szeroką szyjką, dodać ciepłej przegotowanej wody (1 l wody na 800 g jabłek) .Na każdy litr wody dodać 100 g miodu, 10 g drożdży piekarskich i 20 g czarnego podsuszonego chleba. Zakryć naczynie i odstawić do fermentowania przy temperaturze 20-30°C. Fermentacja zachodzi lepiej przy stałej temperaturze i gdy szyjka naczynia jest jak najszersza. W ciągu pierwszych 10 dni zawartość naczynia należy codziennie przemieszać drewnianą łyżką. Po upływie 10 dni przełożyć ją do worka z gazy i odcisnąć. Otrzymany sok jeszcze raz przefiltrować i przelać do naczynia z szeroką szyjką. Na 1 litr otrzymanego soku dodać 80 g miodu i wymieszać drewnianą łyżką do całkowitego rozpuszczenia. Naczynie przykryć gazą i postawić w ciepłym miejscu – temperatura +25 °C do +30°C. Ocet jest gotowy, gdy płyn zjaśnieje. W zależności od rodzaju jabłek, miodu i ilości wody oraz innych czynników trwa to zwykle 40 – 60 dni. Kiedy płyn zjaśnieje, filtrujemy go i przelewamy przy pomocy lejka do 0,5 litrowych butelek. Butelki należy szczelnie zamknąć, korek można zalać woskiem i przechowywać w chłodnym miejscu. Tak przygotowany ocet można wykorzystywać zgodnie z leczniczymi  przepisami, a także jako dodatek do surówek i innych potraw. Ponownie zwróćmy uwagę, że tylko ocet jabłkowy można używać jako zdrowy kwaśny dodatek do potraw. 

Jabłka dla urody, czystości i na odchudzanie

Jabłka ułatwiają przyswajanie wapnia przez organizm, dzięki czemu wzmacniają zęby, włosy i paznokcie. Gryzienie twardego jabłka służy dziąsłom. Jednak wbrew obiegowej opinii nie wolno jeść jabłek po umyciu zębów, ponieważ zawarty w nich cukier sprzyja rozwojowi próchnicy. Zawarta w jabłkach witamina C wymiata z organizmu wolne rodniki i bierze udział w wielu procesach metabolicznych, np. biosyntezie kolagenu, przeciwdziałając wiotczeniu skóry oraz zapewniając jej młody wygląd. Witamina C razem z witaminą P uszczelnia i uelastycznia ścianki włosowatych naczyń krwionośnych, zapobiegając powstawaniu wysięków podskórnych i „pajączków”. Jabłka są niezastąpione w kuracjach odchudzających, cenią je kobiety, które dbają o linię, bo sycą i dostarczają stosunkowo niewiele kalorii (30–50 kcal w 100 g). Jednak jabłek nie można jeść bezkarnie, bo zawierają sporo cukru. W prawidłowo skomponowanej diecie zaleca się 300 g owoców dziennie, a w kuracjach odchudzających – tylko 150 g. Jeśli będziemy jeść więcej, to nie schudniemy. 

Jabłka to zdrowe owoce dobre dla zdrowia, które nie tylko pomagają nam schudnąć, ale również ułatwiają przyswajanie wapnia przez organizm. W ten sposób wzmacniają paznokcie, włosy i zęby. Ponadto twarde jabłka to dobre ćwiczenie dla naszych dziąseł, które dzięki gryzieniu wzmacniają się. Warto pamiętać, że po umyciu zębów nie należy zjadać jabłek, gdyż cukier w nich zawarty sprzyja próchnicy. Wspomniana wcześniej witamina C bierze również udział w metabolizmie, zapewnia młody wygląd skórze, przeciwdziała jej wiotczeniu. Wspólnie z witaminą PP zapobiega powstawaniu podskórnych wysięków i pajączków. 

W ekologicznych kosmetykach – zmielone pestki jabłek, po zmieszaniu z oliwą z oliwek, wykorzystuje się do przyrządzania domowych peelingów. Bogaty w kwasy owocowe (AHA- Alfahydroksykwasy) sok i miąższ jabłkowy można używać do pielęgnacji twarzy i ciała. Stosowane jako maseczki i do przemywania skóry mają działanie przeciwzmarszczkowe, rozświetlające skórę i złuszczające naskórek. 

W ekologicznych środkach czystości – ocet jabłkowy doskonale nadaje się do przyjaznego środowisku oczyszczania z kamienia domowego sprzętu AGD oraz baterii łazienkowych i ceramiki sanitarnej. 

Jabłka w polskiej kuchni 

Znane w polskiej kuchni potrawy z jabłek lub zawierające jabłka to sałatki warzywne lub owocowe z jabłkami, szarlotka z jabłkami, jabłka smażone w cieście naleśnikowym, ryż pieczony z jabłkami i cukrem cynamonowym, susz wigilijny czyli kompot gotowany z suszonych jabłek i śliwek oraz  pieczona kaczka z jabłkami. W kuchni – jako deserowe preferowane są jabłka słodkie i twarde ('Gala', 'Rubin'). Do wypieków i jako dodatek do mięs jabłka o wyraźnym kwaśnym posmaku (niezastąpiona 'Boskoop', czyli tzw. Szara Reneta). Z jabłek można przyrządzać rozmaite przetwory: kompoty, przeciery, ocet, sok ('Witos'), cydr ('James Grieve'), susz – zarówno jako dietetyczna przekąska, jak i herbatka z suszonych skórek jabłek. 

Jak spożywamy owoce, w tym jabłka 

Owoce, w tym jabłka, należy spożywać oddzielnie od innych produktów ponieważ łącząc się z innym pokarmem, powodują fermentacje. Owoców najlepiej nie spożywać miedzy posiłkami (oprócz jabłek) z tych samych powodów. Można jeść owoce w niedużej ilości na 20 - 30 minut przed posiłkiem, co jest najczęściej polecaną metodą. Podczas karmienia chorych owocami H. Shelton radzi podawać słodkie i kwaśne owoce w różnych porach. 

Cukru i miodu nie należy łączyć z grapefruitem i innymi owocami cytrusowymi. Nie dodawać cukru do owoców. Starać się spożywać owoce zgodnie z sezonem na nie. Zimą jedzmy więcej owoców suszonych, latem owoców, pochodzących z naszych najbliższych okolic. Jabłka można łączyć z winogronami spożywanymi w tym samym czasie. Korzystne łączenie to także migdały z kwaśnym jabłkiem. 

Nie powinno się popijać gryzionych jabłek (także czereśni) wodą, bo zwykle doprowadza to do rozwolnienia i/lub bólów brzucha. Zazwyczaj nie łączy się soków owocowych  i warzywnych, ponieważ może to doprowadzić do zaburzeń żołądkowych. Wyjątkiem jest marchew i jabłko, które są wdzięcznym obiektem do tworzenia smakowitych mieszanek. 

Jak chcemy połączyć niektóre owoce, np. w formie sałatki owocowej, najlepiej wybierać owoce do siebie podobne, z tej samej rodziny. Przykładem mogą być: pestkowe (np. morele, brzoskwinie, nektarynki), ziarnkowe (np. jabłko, gruszka, pigwa, aronia), różowate (np. jerzyny, poziomki, wiśnie, czereśnie) itd. Warto nie przesadzać z różnorodnością w jednym posiłku. Połączenie 3 rodzajów owoców zwykle wystarczy. 

Większość owoców trawiona jest w całości w jelicie cienkim. Dokładnie pogryzione szybko przenikają przez żołądek. Jabłka, gruszki, brzoskwinie, czereśnie – są trawione przez około 40 minut, a dla innych owoców są inne czasy trawienia. Jeżeli zjemy je z innymi produktami (białkowymi, węglowodanowymi) nie mają one szans przebicia i zaczynają fermentować (szczególnie melony i owoce kwaśne). 

Jak chcemy zjeść owoce w ciągu dnia to nie wcześniej jak 3-4 godziny po niezbyt wielkim posiłku i 30 minut przed następnym posiłkiem. Porcja owoców powinna być wtedy mała, aby zdążyły opuścić żołądek. Jeżeli jemy owoce na pusty żołądek rano można zjeść większą ich ilość. Ważne aby jeść owoce w całości (jak się da, bo nie wszystkie części są jadalne) - ze skórką, pestkami. Jeżeli się nie da bo odczuwasz jakieś dolegliwości żołądkowe, lepiej owoc obrać czy też poddać obróbce termicznej. 

WARTOŚĆ ODŻYWCZA I LECZNICZA JABŁEK

Jabłka zawierają około 83 % wody, a w pozostałej części niewielkie ilości białka, kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy, chinowy, bursztynowy i inne), cukry, w tym cukry proste: glukozę i fruktozę, błonnik, substancje pektynowe, witaminy i składniki mineralne, głównie potas, fosfor, wapń, sód, magnez i żelazo.

Zawartość składników zależy od odmiany, dojrzałości jabłka, wielkości, a także podkładki, nawożenia, gleby, wieku drzewa i obfitości owocowania, cięcia i przebiegu pogody w danym roku. Na ogół odmiany wczesne zawierają mniej cukrów niż odmiany później dojrzewające. O smaku jabłek decyduje nie tylko zawartość cukrów i olejków eterycznych, ale też stosunek ilości cukrów do kwasów organicznych. Zawartość kwasu jabłkowego waha się w granicach 0,3 – 0,7 %, zawartość kwasu cytrynowego 0,1%, w mniejszych ilościach występują kwasy chinowy, izocytrynowy, bursztynowy, glikolowy. Kwasom organicznym przypisuje się duże znaczenie dietetyczne, ponieważ działają na organizm alkalizująco. Składniki popiołowe stanowią 0,22 – 0,6%, najwięcej wśród nich jest potasu, fosforu, wapnia, sodu, magnezu i żelaza. Występują w połączeniach organiczno – mineralnych i są przez to łatwo przyswajalne przez organizm. 

Świeże jabłka zawierają zwykle ponad 80% wody, 13,8% bez azotowych związków wyciągowych, 0,4% białek, 1,3% błonnika i 0,2% tłuszczów. W liściach jabłoni występują związki polifenolowe, antocyjany. Owoce zawierają kwasy organiczne, cukry, witaminy z grupy B, prowitaminę A, substancje garbnikowe, olejek lotny, substancje pektynowe i sole mineralne-wapń, żelazo, fosfor. Jabłka zawierają 28 mikroelementów a w śród nich-miedź, cynk, nikiel, molibden, mangan, kobalt. 

Jabłka zawierają witaminy: C, A, B1, B2, PP i B3. Jeśli chodzi o zawartość witaminy C owoce ziarnkowe zawierają jej znacznie mniej niż jagodowe. Najwięcej zawierają odmiany: Kronselska (26,6 mg w 100 g miąższu), Królowa Renet (13,4 – 23,7), Piękna z Boskoop (14,7 – 19,4), Oliwka Żółta (10,6 – 15,3), Cesarz Wilhelm (14,9 – 16,4). 

Jabłka odgrywają dietetyczną rolę w żywieniu. Witaminy chronią przed zbyt wczesnym starzeniem się, regulują wszystkie procesy życiowe, pomagają w walce z infekcjami. Należy pamiętać, że organizm ludzki nie potrafi gromadzić większych ilości witamin i dlatego zaleca się systematyczne ich przyjmowanie.

Kwasy organiczne działają odkwaszająco na organizm, co jest szczególnie ważne, gdy spożywa się dużo mięsa, tłuszczu, jaj i chleb przygotowywany na zakwasie.

Błonnik wpływa korzystnie na perystaltykę jelit i obniża poziom cholesterolu we krwi, podobne działanie mają pektyny, które wiążą w układzie pokarmowym szkodliwe związki. Większość odmian jabłek zawiera 0,9% pektyn w suchej masie.

Cukry i składniki mineralne występują w formach łatwo przyswajalnych przez organizm. Potas zwiększa napięcie mięśni, w tym mięśnia sercowego; wapń jest niezbędny do budowy kości i zębów; magnez ma działanie anty zawałowe; krzem jest niezbędny dla prawidłowego wyglądu włosów i paznokci; żelazo, jako składnik hemoglobiny wpływa na dotlenienie organizmu; inne składniki, jak siarka, miedź, cynk, nawet w śladowych ilościach są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Jabłka spożywa się przede wszystkim na surowo i to przez cały rok. Wykorzystuje się też do przyrządzenia rozmaitych potraw: zup, potraw mącznych, wypieków, deserów. Jabłka można przerobić na przeciery, dżemy, kompoty, susze, wina, galaretki, soki pitne, ocet. 

Przysłowia i zwroty o jabłkach 

"Niedaleko pada jabłko od jabłoni" – popularny w językach europejskich zwrot opisujący cechy rodziców, dziedziczone przez dzieci. 

"Jakie jabłko, taka skórka, jaka matka, taka córka" – polski wariant przysłowia o cechach dziedzicznych. 

"Gdy jabłoń drugi raz w roku zakwitnie, zięć do domu zawita" – przysłowie polskie, związane z płodnością (kwitnąca poza sezonem jabłoń to synonim kobiety, która zaszła w ciążę). 

"Zdrowy jak jabłko, rumiany jak jabłko" – synonim zdrowia w języku polskim. 

"Stłuc kogoś na kwaśne jabłko" – zbić kogoś tak mocno, że będzie tak bezużyteczny jak kwaśne jabłko. 

W języku polskim przymiotnik "jabłkowity" opisuje specyficzne umaszczenie końskiego zadu w spore cętki wielkości jabłek. 

W języku angielskim przysłowie "An apple a day keeps the doctor away" opisuje, jakim symbolem zdrowia było jabłko. 

"Leniwy czeka, żeby jabłka same wpadły mu do ust" – przysłowie mołdawskie, podobne do polskiego wariantu z gołąbkami kapuścianymi, które leniwym same mają wpadać do ust. 

Jabłko w kulturze popularnej 

- Miłosna wróżba z jabłka stosowana jest w obrzędach ludowych, np. w Polsce przy Katarzynkach i Andrzejkach – skórka jabłka obrana w jak najdłuższy pasek ma być rzucona tak, aby ułożyć się w inicjał przyszłej żony lub męża.

- Tradycyjna wigilijna wróżba z jabłka z terenu Górnego Śląska i Opolszczyzny. 

- Popularna europejska baśń o królewnie Śnieżce opisuje zatrute jabłko, którym czarownica zatruwa królewnę, po czym Śnieżka zapada w wieczny sen, z którego obudzić może ją tylko miłosny pocałunek.

- W folklorze polskim jeże miały zbierać jabłka na swoje kolce i wynosić je z sadu, chociaż jeże w rzeczywistości są mięsożerne.

- W folklorze szwajcarskim bohater Wilhelm Tell za obrazę władzy habsburskiej miał zostać zmuszony przez wójta do wyboru między karą śmierci albo zestrzeleniem kuszą jabłka z głowy własnego syna.

- Według popularnej legendy, Isaac Newton miał odkryć prawo powszechnego ciążenia rozmyślając w sadzie, w którym spadło mu jabłko na głowę.

- Big Apple czyli „Wielkie Jabłko” to potoczny w Stanach Zjednoczonych zwrot, oznaczający miasto Nowy Jork.

- W Polsce w latach PRL-u produkowano perfumy zwane „Zielonym jabłuszkiem” o zielonym kolorze i mocnym, słodkim zapachu.

- Apple Inc. to nazwa popularnej firmy komputerowej z Kalifornii, używającej symbolu nadgryzionego jabłka. Synonimem komputerów firmy Apple jest też skrót Mac, od jednej z serii komputerów firmowych nazwanych MacIntosh (odmiana jabłka).

- W Stanach Zjednoczonych apple pie, czyli okrągły placek (tarta) z jabłkami jest potocznym symbolem narodowym i symbolem całej Ameryki, chociaż pierwsze jabłonie przywieźli na kontynent i zaczęli hodować dopiero angielscy pielgrzymi w XVII wieku. 

Wartość odżywcza jabłka w 100 g produktu ze skórką 

Wartość energetyczna 52 kcal = 218 kJ 

Białka - 0,26 g (grama) 

Węglowodany - 13,81 g

Tłuszcze - 0,17 g

Błonnik - 2,4 g

Witamina C - 4,6 mg (miligrama) 

Witamina B1 - 0,017 mg

Witamina B2 - 0,026 mg

Witamina B3 (PP) - 0,091 mg

Witamina B6 - 0,041 mg

Witamina B11 - 0,003 mg

Witamina A - 0,003 mg

Witamina E - 0,18 mg

Witamina K - 0,002 mg

Fosfor - 11 mg

Wapń - 6 mg

Magnez - 5 mg

Potas - 107 mg

Sód - 1 mg

Żelazo - 0,12 mg

Cynk - 0,04 mg

Najwięksi światowi producenci jabłek (2010) 

Miejsce - Kraj/Region - Produkcja jabłek (w tonach)

1. Chiny - 29 851 163

2. Stany Zjednoczone - 4 431 280

3. Polska - 2 830 870

4. Iran - 2 718 775

5. Turcja - 2 504 490

6. Włochy - 2 208 227

7. Indie - 2 001 400

8. Francja - 1 940 200

9. Rosja - 1 467 000

10. Chile - 1 370 000

11. Argentyna - 1 300 000

12. Brazylia - 1 121 468

13. Niemcy - 1 046 995

Poniżej miliona do 10 tysięcy ton rocznie; 

14. Japonia - 840 100

15. Hiszpania - 721 200

16. Ukraina - 719 300 

17. Republika Południowej Afryki - 687 121

18. Korea Południowa - 635 000

19. Uzbekistan - 585 000

20. Pakistan - 582 512

21. Węgry - 568 600

22. Austria - 551 356

23. Egipt - 550 743

24. Meksyk - 524 755

25. Korea Północna - 470 865

26. Rumunia - 459 016

27. Maroko - 404 310

28. Kanada - 393 435

29. Białoruś - 379 809

30. Holandia - 375 000

31. Nowa Zelandia - 355 000

32. Belgia - 350 000

33. Syria - 280 247

34. Australia - 270 476

35. Mołdawia - 255 086

36. Szwajcaria  - 254 628

37. Wielka Brytania - 243 100

38. Portugalia - 238 800

39. Serbia - 235 601

40. Grecja - 234 700

41. Azerbejdżan - 205 021

42. Algieria - 190 010

43. Macedonia - 174 315

44. Czechy - 157 790

45. Peru - 136 744

46. Kirgistan - 135 000

47. Tunezja - 110 000

48. Słowenia - 102 893

49. Gruzja - 101 300

50. Izrael - 96 172 

51. Kazachstan - 94 740

52. Bułgaria - 23 500

53. Albania - 22 560

54. Szwecja - 22 200

55. Norwegia - 16 701

Źródła wiedzy 

1. Aleksiejczyk Z, Kawecki Z. 1986. Owoce z mojego ogródka. PWRiL Warszawa.

2. Flowerdew B. 1998. Owoce. Praktyczny poradnik uprawy, zbioru i przyrządzania owoców. Muza Warszawa

3. Gumowska I.1985. Owoce z lasów i pól. Warta Warszawa.

4. Ignatiewa I.P., Postnikow A.N., Borysow N.W. 1990. Płodowyje i owoszcznyje kultury SSSR. Agropromizdat Moskwa

5. Lánská D. 1992. Jadalne rośliny dziko rosnące. Delta. Praga

6. Majorowa W.I.1990. Jabłoniewyj sad. Lenizdat Leningrad.

7. Pieniążek S. 1984. Sad przy domu. PWRiL Warszawa.

8. Rejman A. 1987. Owoce z mojej działki. PWRiL Warszawa

9. Rejman A. 1994. Pomologia. Odmianoznawstwo roślin sadowniczych. PWRiL Warszawa.

10. Soczek Z., Suski Z. 1983. Poradnik sadownika. PWRiL Warszawa

11. Strielcow B.W. 1993. Wasz sad i ogorod. „Biełarus” Mińsk

12. Szajtan I.M., Klimenko S.W, Anpiłogowa W.A. 1991. Wysokowitaminnyje rastienia na 9. priusadiebnom uczastkie. „Urożaj” Kijew.

13. Szapiro D.K., Michajłowskaja W.A, Manciwoda I.N. 1981. Dikorastuszczije płody i jagody. „Uradżaj” Mińsk

14. Traczewska-Zych E. praca zbiorowa. 1981. ABC Ogrodnictwa. PWRiL Warszawa

15. Wolińska J. praca zbiorowa. 1982. Sadownictwo dla Zasadniczych Szkół Ogrodniczych. PWRiL Warszawa.

16. M.Mahewska, H.Czeczo, „Flawonoidy w praktyce i terapii”, w pracy Terapia i Leki, Tom 65 nr 5, 2009; s.369-377; 

17. K.Błecha, I.Wawer, „Profilaktyka zdrowotna i fitoterapia”, wydanie I r. 2011; 

18. E.Moczka, M.Langer, "Wpływ kwercetyny na błony lipidowe w obecności dwutlenku cyny", badania wstępne;